Discussiegroep

Het aanvullende verslag van generaal-majoor Harberts, geschreven in 1946, is een zeer interessant verslag. Ik vind het interessant daarop een visie te kunnen poneren, welke vanzelfsprekend open is voor discussie.

Ik wil voorop stellen dat ik soms sterk uitga van de mijns inziens ongeschiktheid van de commandant Veldleger (JJG van Voorst tot Voorst) voor zijn functie. Wat ik ook over deze man lees (en vooral heb gelezen), hij heeft op mij nooit enige positieve indruk gemaakt, niet als militair, niet als strateeg of tacticus en niet als mens en manager. Ik vertel dat eerlijk zodat deze expliciete subjectiviteit mijnerzijds vooraf bekend is.

Naar aanleiding - of in navolging - van het voorafgaande kan ik mededelen dat ik zowel van de oud-commandant Veldleger als van oud-commandant IILK directe afstammelingen ken - ik kan me hierdoor soms heel goed verplaatsen in "karakterschetsen" die van hen worden gegeven. Het feit dat ik deze "next of kin" van beide hoofdrolspelers in deze slag ken is overigens zuiver toeval!

1. Onderlinge verhoudingen hoofd- en opperofficieren / onderdelen

Het is stuitend te constateren dat zich rond de meest voorname bevelsposten en onderdelen in het Veldleger (en IILK) een ware soap heeft afgespeeld die al ruim voor de oorlog bekend was.

Typerend is dat Harberts aangeeft als V.A.C. (Veldleger Artillerie Commandant) al niet "on speaking terms" te zijn geweest met CV (commandant Veldleger). Tevens is duidelijk dat Harberts al voor zijn commando aanvaarding over IILK een negatief rapport als VAC heeft uitgebracht over de c.IIdiv (kolonel Barbas). Onder meer deze negatieve kritiek zou effect hebben gehad op het feit dat niet Barbas maar Harberts vervolgens c.IILK werd. Daarnaast zegt Harberts dat al voor de oorlog zijn kwaliteitinschatting van 8RI en 19RI (dus IVdiv) laag was - hij wil zelfs op 13 mei vervanging van deze onderdelen vragen van CV! Met wie kon hij eigenlijk wel nog door een deur?

Wat ontstaat hier nu? Met uitzondering van de IVdiv ontstaat er bij drie staven van het Veldleger nu een frictie die de samenwerking sterk belemmerd. Immers, CV laat aan zijn staf duidelijk zijn antipathie over c.IILK merken; c.IILK op zijn buurt over CV. Ook c.IIdiv steekt zijn antipathie tegen zijn directe superieur c.IILK ook niet onder stoelen of banken, en ook dat werkt beide kanten op. Tenslotte - maar dat blijkt vooralsnog alleen tijdens de oorlog - heeft Harberts niets op met 8RI en 19RI - wellicht als erfenis uit de bevelsoverdracht door Sillevis.

Resultaat van dit alles is velerlei, en slechts open voor speculatie. Helder is dat Harberts als VAC al niet gekend werd in tactische besprekingen met de CV. Ridicuul natuurlijk - want de veldartillerie was een essentieel ingrediënt van het Veldleger en zeker bij de Grebbelinie waar het gros van de artillerie was geparkeerd. Ook als c.IILK zal de verstandhouding tussen CV en Harberts niet ineens zijn verbeterd - sterker - men vrage zich oprecht af wie toch verantwoordelijk is voor het aanstellen van Harberts als c.IILK, terwijl zijn verhouding met en Barbas en CV bekend moet zijn geweest. Had niet tenminste een der opperofficieren vervangen moeten worden? En als dat al niet gebeurde, dan tenminste Barbas! Tijdens de meidagen ontstaan allerhande conflicten (bezoeken aan regimenten, c.IV div, c.IIdiv, CV, de interventie bij de tegenaanval, ontheffing commando) die Harberts veel te veel tijd en energie hebben gekost.

Het feit dat drie sleutelfiguren in dit geheel - om uiteenlopende redenen - het niet met mekaar kunnen vinden is een bom onder het functioneren geweest van het gehele veldleger. Sleutelfiguur hierin is Harberts. Het is dus volkomen onverantwoord geweest Harberts als c.IILK aan te stellen. Het feit dat hij wel is aangesteld zal te maken hebben gehad met zijn eruditie en bekwaamheid - immers ook al uit de verslagen blijkt dat de man niet van gisteren was - in tegenstelling tot vele van zijn rang- en standgenoten.

2. Opvallend ontbreken van bepaalde kennis bij officieren

Het blijft opvallen dat officieren – van hoog tot laag – zo enorm slecht werden geïnformeerd. Geen militair leek zijn taak te kennen, het doel van zijn opdracht of missie, de omgeving van zijn operatiegebied, de scenario’s in geval van nood, enzovoort enzovoort. Deze omissie van informatieverschaffing aan militairen in bevelsposities voelt heel erg aan als een element van de verzuilde samenleving, met sterke rangen en standen klassen (kasten). Zeg maar: hoe hoger men kwam hoe meer informatie men kreeg en voor zich mocht houden. De hoeveelheid gekende informatie lijkt dan ook garant te staan voor de sterren en balken op de schouder. Die informatie wordt niet gedeeld met lagere officieren. Zo was nagenoeg een ieder in het veld volkomen onbekend met alles wat hij moest weten. Harberts merkt daar over op dat eenvoudige veldversterkingen uit de richting van hun schootsveld lagen, vuurplannen van mitrailleurs niet klopten, enzovoort. Basis beginselen die op compagnie niveau moeten worden opgepakt, en anders bataljonniveau. Hoe komt het dus dat CV en c.IILK zich bemoeien met dit soort details? Omdat officieren in ons leger informatie niet met mekaar deelden, en dus blijkbaar zelfs niet tijdens de opleidingen. Want hoe is het anders mogelijk dat compagniescommandanten en bataljonscommandanten hun schootsvelden verkeerd leggen, ja zelfs hun linies onnauwkeurig aanleggen (schootsveldgewijs)?

Wat opvalt is dat Harberts stelt nog nooit in het gebied te zijn geweest in de Vesting Holland, zuid van Utrecht. Nog nooit! Dat is bijzonder. Want onder Reynders was hij VAC, en als VAC is het bijzonder dat de hoofdweerstandlinie (onder Reynders) door hem niet is verkend. Hoe kon hij dan constateren welke problemen men ondervond met artillerie opstellingen, met bestrijken van de accessen, de toegangswegen etc.? Vervolgens wordt hij c.IILK. Is het volkomen onlogisch, ook met de strategische benadering van Winkelman, te verwachten dat vroeg of laat het IILK terug zal moeten op enig deel van de Vesting Holland? Neen! Waarom dan niet dit gebied verkend, samen met de chef-staf en tenminste sectie 1 van de staf? Dit ligt geheel in zijn eigen verantwoordelijkheid. Net als dat Harberts doodleuk vermeldde tijdens de verhoren door de commissie dat hij als VAC indertijd niets wist of wilde weten van problemen met schootsveldopruimingen – dat was voor politiek en opperbevel. Ja ja.

3. De voorposten

Harberts is ten aanzien van zijn handelingen rondom de bevelvoering tijdens de slag om de Grebbeberg natuurlijk vooral de boeken in gegaan als de “generaal van de voorposten”. Immers alles wat de boeken haalde had daar zo’n beetje mee te maken. De tegenaanvallen, de executie van Meyer, zijn tirade tegen Hennink en later zijn bezoek aan de CV.

Wat heel sterk opvalt is dat Harberts zich in zijn dagboekaantekeningen tegenspreekt. Over de voorposten zegt hij namelijk het volgende:

“In dit verband moge ik er op wijzen, dat ik, zoowel bij de bespreking van de resultaten van de algemeene verkenning van de stelling in den zomer van 1939 als ook tijdens de mobilisatie, de aandacht van den C.V. heb gevestigd op het gevaar, dat de toepassing op uitgebreide schaal van weerstandbiedende voorposten medebracht voor de mogelijkheid van een voldoende krachtige bezetting van de h.w.s. Dat er in den aanvang, toen de stelling eigenlijk nog niet bestond, op groote schaal weerstandbiedende voorposten vooruit werden geschoven, was logisch en noodzakelijk. Ze hadden echter naar mijn mening, toen het weerstandsvermogen van de h.w.s. een zekere hoogte had bereikt, aanmerkelijk kunnen en moeten worden verminderd ten bate van een sterkere bezetting van de h.w.s. De vermindering, die ten slotte is toegestaan, is volstrekt onbeteekenend geweest.”

Dat is een prachtig betoog van Harberts maar het staat natuurlijk diametraal op zijn handelen tijdens de meidagen. Toen immers die voorposten vielen op 11 mei werd hij furieus en volgde het ene na het andere bevel tot hernemen van die voorposten. Maar waarom die energie steken in de voorposten te hernemen? Hij stelt immers dat hij – nadat de hws aardig op orde was gekomen (wat hij klaarblijkelijk voor 10 mei het geval vond!) – dat die voorposten sterk verminderd konden worden en beter konden worden opgenomen in de hws. Welnu – dat gebeurde met de terugtrekkende troepen uit de voorposten strook (voor zover ze niet “tot aan Nieuwersluis terugtrokken”) en nu was hij weer ontstemd! Een zeer contradictoir verhaal van de generaal die alles (achteraf) wist!


4. Het bezoek aan de CV op 12 mei

Harberts heeft in alles wat hij zegt en doet een sterk aanmatigende toon. Hem lezende ontgaat niemand de wel haast verlichte status die hij zichzelf aanmeet. Zijn afkeer van onder meer de CV steekt hij niet onder stoelen of banken, en een ieder die hij ontmoet lijkt een stigmatische keuring te ondergaan.

Wat mij als absoluut idioot overkomt is waarom c.IILK uberhaupt naar CV gaat op het moment (12 mei) dat zijn linie zwaar onder vuur ligt. Het komt bizar op mij over dat de man die in zijn memoires zegt dat hij en zij chef-staf als enige het LK kunnen leiden een halve dag niet op zijn commandopost is omdat hij het nodig vindt om eerst stoer te doen op de Grebbeberg bij een regimentscommandant (saillant detail – Harberts verwijt wel goed functionerende generaals als Rommel en Patton dit soort gedrag juist tijdens de verhoren door de commissie) en vervolgens naar de CV te gaan terwijl hij een werkende telefoonlijn (grondkabel) had. De wijze waarop de CV hem terugstuurt is natuurlijk evenmin fraai maar psychologisch wellicht de beste actie geweest. Het feit dat Harberts hier een pagina neemt om de lezer uit te wijden over zijn vermeende artilleristische kennis en de vermeende absurditeit van de opmerking van de CV (“De C.V. stelde mij daarop persoonlijk verantwoordelijk dat die batterij tot zwijgen werd gebracht”) toont aan dat de man een grote trots had die snel gekrenkt was. Natuurlijk zal de CV nooit een door hem voor vol aangezien hebbende generaal zo hebben bejegend – de crux zit hem in het feit dat Harberts (metaforisch) aan alle kanten zelf aangeeft waar de schoen wringt, maar deze vervolgens niet uittrekt maar naar de schoenmaker loopt en roept: ik weet zeker dat ik maat 45 heb en altijd had dus jij hebt me foute schoenen verkocht!

Feit is dat met de gang naar de CV en de gebeurtenissen die daarop volgden funest waren voor enig kwalitatief sterk commando van het Veldleger – zo die potentie er überhaupt was. Immers – kennende de verhouding Barbas / Harberts was het van krenkende opzet van CV om niet alleen Harberts te passeren in de bevelsorde, maar tevens juist Barbas (afgekeurd voor LK commandant) te vragen de tegenaanval op te zetten. Later – nadat Harberts de order van zijn superieur had “geannuleerd” (net zo kinderachtig inmiddels) – als we aan de vervanging van Harberts als LK aankomen, is het minstens zo twijfelachtig dat juist Barbas het commando over IILK moest overnemen. Een belachelijk besluit van CV. Barbas was niet alleen vooroorlogs al ongeschikt bevonden, maar tevens zou daarmee de IIdiv een nieuewe bevelhebber krijgen terwijl de vijand naderde. Logischer was geweest de c.IV LK het commando tijdelijk over IILK te geven. In elk geval niet Barbas! Bizar is dat Nierstrasz in zijn verklaring voor de commissie heel huichelachtig stelt dat alleen vermoeidheid de aanleiding voor vervanging was van Harberts. De verklaring van CV was wel even wat genuanceerder.

Twee acties die de CV heel erg kwalijk genomen hadden moeten worden na de oorlog. Helaas ontsprong de man iedere dans.

5. Gebrek vertrouwen 8 RI

Opvallend is dat ons contingent opper- en hoofdofficieren rond de Grebbeberg zo negatief praat over de vooroorlogs krachtinschatting van 8RI en 19RI. Opvallend omdat je zou verwachten dat als die sterkte en kracht al ondermaats zou zijn geweest (wat ik durf te betwijfelen) het heel bijzonder is dat juist op een van de drie vrijwel zekere aanvalsplaatsen van de Duitsers dan twee regimenten in front lagen die zo ondermaats zouden zijn. Waarom dan niet bijvoorbeeld IIdiv en IVdiv met elkaar verwisseld? Dat zou dan toch logisch zijn geweest? Nee – sterker. 10RI werd zelfs kort voor de oorlog naar de omgeving Achterberg gedirigeerd in plaats van rond de Grebbeberg!

Vele mensen benoemen die krachtsonderschatting van 8RI, waaronder ook Sillevis. Ik denk dat het een fijne pleister op de wonde moet zijn geweest voor de officieren die zich bedonderd voelden en dat het als lopend vuurtje na de oorlog werd doorverteld. De waarheid was natuurlijk wel even anders. Heb roept wel de vragen op wie nou waarvoor echt verantwoordelijkheid wil(de) nemen.

6. Harberts tips voor de toekomst

Kort gezegd. Opvallend goed en gedegen. Ik vind dat de man bepaald niet een gebrek aan inzichten op dit vlak kan worden verweten – hij heeft in grote lijnen gelijk (gekregen) over de nieuw opbouw van ons leger, en de aanstaande (toen al sluimerende) oost-west verhoudingen.

» Dit bericht is geplaatst op 23 maart 2004 19:29

Ik vond het verslag van Harberts fascinerend en heb het in een ruk uitgelezen. Rutger en medewerkers, bedankt! Alvast wat eerste indrukken.
Opvallend is hoe absoluut gespeend hij is van elke zelfkritiek.Het enige dat hij dan nog wel wil toegeven is zijn foute inschatting van de kansen van de tegenaanval. Vanwaar trouwens dat plotselinge optimisme? Kennelijk was dat oprecht, want hij kon achteraf probleemloos zijn ware gevoelens in deze meedelen. Omdat het niet om 8 RI of 19 RI ging?

De onderlinge relaties op dit topnivo doen inderdaad compleet"soapachtig "aan.
Een van de dieptepunten is inderdaad Harberts' verwijt aan Van Voorst tot Voorst, dat deze weigerde hem in te lichten over de stand van zaken in aan het Oostfront van de Vesting Holland. Had hij dan zelf geen enkele mogelijkheid gehad om initiatieven te ontwikkelen?
Zou zijn conflict met Van Voorst trouwens ook niet te maken kunnen hebben gehad met een groot verschil in persoonlijkheidsstructuur? Van Voorst, de ( zo stel ik mij voor ) wat "zwierige "edelman en Harberts als een compleet ander type? Misschien toch ook een enigzins "sociaal "verschil?

De frustratie die van dit verhaal afdruipt, kan ik wel plaatsen. Je zult maar in een paar dagen alles dat je hebt opgebouwd, alles waar je je voor hebt ingezet, zien wegsmelten als sneeuw voor de zon. Je bent voor dit ene moment opgeleid en vervolgens trek je het niet.
Je zou sympathie voor hem kunnen krijgen, maar dat wordt tegengehouden door het feit dat het altijd "die anderen "zijn, die te kort schieten. Nooit Harberts zelf.

» Deze reactie is geplaatst op 23 maart 2004 23:30

Ook enigzins opmerkelijk is het Enqueteverhoor van Winkelman. Hierin wordt aan het einde gevraagd naar de toestand van Harberts. Winkelman antwoord dan een aantal keren erg resoluut in het nadeel van Harberts, maar zegt op het eind het eigenlijk allemaal niet zo goed te weten. In het rapport van Harberts lijken Winkelman & Harberts echter op 1 lijn te zitten.

Die relatie tussen Van Voorst tot Voorst en Harberts is bijna een boek waard! Allemensen, ik wist niet dat dit ZO fout zat.

Weet iemand iets over onderstaande personen die voorkomen in het rapport van Harberts?

"de Eerste-Luitenant Ordonnans Officier Dobbelman is door mij naar voren gezonden om mede te helpen bij het opvangen van de tallooze vluchtelingen. Naar mij vele maanden later ter oore kwam, zou hij daarbij op 12 of 13 Mei twee vluchtende soldaten hebben neergeschoten. Tijdens de bezettingsjaren is hij door onbekend gebleven personen nabij zijn woning vermoord; vermoedelijk hebben we hier te doen met een wraakneming."

en

"Na aankomst op het nieuwe Stafkwartier te Lopik - een inderhaast door ons gevorderd huis, er was niets voorbereid - begaf ik mij onverwijld naar mijn nieuwe commandopost te Jaarsveld, waar ik o.a. aantrof den - sedert dien gefusilleerden - Kolonel Boomsma, waarnemend Commandant groep Lek."

Daarnaast hoor ik graag of er iemand is die meer weet over de "lastercampagne" die Harberts noemt. Wat was het doel hier eigenlijk van?

» Deze reactie is geplaatst op 24 maart 2004 08:25

Over de kolonel Boomsma vind ik dit:

Nog voor eind mei wordt het eerste boekje van het Historisch Centrum gepresenteerd. Het heet "Reinder Boomsma: Voetballer in verzet" en behandelt het levensverhaal van de in 1879 in het Noord Hollandse Schagen geboren Spartavoetballer die enkele malen voor het Nederlands elftal uitkwam. Boomsma woonde achtereenvolgens in de Tollensstraat, aan de Noordsingel en aan de Bergweg, die toen nog Oost-Blommersdijkseweg heette. In de meidagen van 1940 verdedigt kolonel Boomsma de Leklinie. Na de capitulatie gaat hij in het verzet maar wordt door de contraspionnage in de val gelokt en gearresteerd. In mei 1943 bezwijkt de dan 63-jarige Boomsma aan een hartaanval bij het sjouwen van stenen in het Duitse concentratiekamp Neuengamme.

Gefusilleerd is hij dus niet maar wel gestorven in een concentratiekamp.

lt1 Dobbelman kan ik niets over vinden - vond hem trouwens ook niet op de kaderlijst van II LK.

» Deze reactie is geplaatst op 24 maart 2004 12:56

Ik wil nog even reageren op je ( Allert ) beoordeling van het verslag van Harberts. Niet op alle punten trouwens. Dat zou te ver voeren, te meer daar ik het met veruit de meeste ervan gewoon ben. Ik kan mij alleen niet helemaal vinden in punt 3 ( Voorposten ).

Zo ongeveer het hele optreden van Harberts is vortgevloeid uit zijn onderschatting van de Duitse sterkte op en rond de Grebbeberg tijdens de meidagen. Dat is de crux. Zelfs in de opmaat tot de tegenaanval op 13 mei is hij nog vrijwel zeker van het slagen daarvan, "omdat wij waarschijnlijk een tienvoudige (!) overmacht zullen hebben qua infanteriesterkte. "
Natuurlijk was Harberts in een aantal opzichten, buiten zijn schuld, "blind " , maar dat is niet de enige verklaring voor die onderschatting. Er was wel degelijk ook sprake van een FOUT. Er waren al op 11 mei aanwijzingen, dat de Duitsers behoorlijk wat sterker moesten zijn en die aanwijzingen namen met de dag toe. Deze fout bepaalde het vervolg, heel veel ongelukkige beslissingen kwamen er rechtstreeks uit voort.

De Nederlandse troepen hadden volgens hem ( dus ) gefaald en zijn reactie daarop moest zijn ( en was volgens zijn verslag ) "fors en energiek. " Hij was ervan overtuigd dat, wanneer hij niet optrad, dat "weglopen "de algemene tendens van de volgende uren/dagen zou gaan worden. Je moet het bevel om de voorposten te heroveren dan ook uitsluitend zien als een disciplinaire maatregel om het moreel te herstellen. Wat we er verder ook van mogen vinden. Natuurlijk heeft Harberts ook wel geweten, dat de voorschriften niet in zo'n actie voorzagen.

( hierbij trouwens nog het volgende: dat hij achteraf ( zoals je zegt ) toch tevreden geweest zou moeten zijn, omdat de terugtrekkende troepen uit de voorposten nu toch ( hij had ze daar immers grotendeels al meteen willen hebben ) de HWS zouden versterken, vind ik wat twijfelachtig. Immers: zoveel van die terugvloeiende militairen zijn er niet blijven "hangen "in die HWS. Het grootste deel is wel degelijk gemoraliseerd teruggegaan op of teruggestuurd naar b.v Elst ( denk verder eens aan dat "armzalige troepje ", dat Van Loon aantrof op de Plantage Willem 3 ). Voorlopig waren deze mensen ( en dat was bij zo'n gedwongen teruggaan ook te verwachten ) mentaal tot geen enkele actie in staat. )

Ook het bezoek aan Hennink ( CP 8 - RI ) in de morgen van 12 mei was
een gevolg van genoemde onderschatting en de daaruit vortvloeiende negatieve beoordeling van de voorposten. Ik vind dat bezoek absoluut acceptabel, al moet je grote vraagtekens zetten bij zijn manier van optreden. Dat hij enerzijds klaagt over het feit dat alleen hijzelf en zijn chef-staf De Bruyn de zaak kunnen runnen en ondanks dat toch tijd vrijmaakt voor dit bezoek, vind ik geen absolute tegenstelling. Hij vond kennelijk dat een telefoontje alleen aan Hennink niet de vereiste 'impact "zou hebben en bovendien was De Bruyn aanwezig op het HKW 2e LK. Verder zal Harberts dit bezoek hebben gezien als (hopelijk ) incidenteel en niet als iets dat continu herhaald zou moeten worden.
Daarom vind ik de vergelijking met Patton en Rommel ( die Harberts bekritiseerde, terwijl hij zelf niet anders zou hebben gehandeld )ook niet helemaal op zijn plaats. Ik las net een boek over de doorbraak in de Ardennen ( ook mei 1940 ), waarbij Rommel een belangrijke rol spelde. Hij opereerde daarbij keer op keer leterlijk in de spits van de aanval en liep daarbij de grootste risico's. In minimaal een geval werd b.v zijn tank geraakt door artillerievuur. Dat is wel even wat anders dan dat bezoek(je) van Harberts. Ik zou dat dan ook niet willen betitelen als vooral "stoer gedrag "op de Grebbeberg. Bij een iets andere manier van optreden had het bovendien best stimulerend kunnen werken
( zie ook b.v de waardering die Landzaat en Hennink ten deel viel bij hun "frontbezoeken ", al realiseer ik me dat dat bekende gezichten voor de manschappen waren ).
Wel ben ik het absoluut me je eens dat het aansluitende bezoek aan Zeist ( C.V ) compleet overbodig was en alleen maar confronterend kon werken.

Nogmaals, ik vond het een prima stuk.

PS: Ergens in dit rapport ( ik las het ook al eerder op andere plaatsen ) komt voor dat het bericht binnenkwam over de val van de kazematten 5,6,7 en 8 ( rond half 3 in de middag van 12 mei ).
Van kazemat 8 heb ik nog nooit gehoord. Ik neem aan dat dit gewoon een vergissing betreft.Dit nummer kan bestemd zijn geweest voor een nooit gebouwde kazemat in of voor de Holle Weg.

» Deze reactie is geplaatst op 26 maart 2004 14:24

Hajo - natuurlijk heeft Harberts de herneming van de voorposten vooral als disciplinaire maatregel gewild, maar ook wel een beetje om toch weer voorposten te hebben denk ik. Maar enfin, ik ben het met je eens dat dit zo is. Alleen blijft zijn erg rigide houding wat dat betreft vreemd. Dit moet hem veel energie hebben gekost.

Zijn bezoek aan de Grebbeberg zie ik wel als een vergelijk met Rommel of Patton die voor bij hun troepen zijn. De grap is dat Harberts Rommel met name verwijt (overigens in zijn enquete verhoor) dat doordat hij aan het front staat hij de gehele planning in de war stuurt en het overzicht kwijt raakt. En daar heeft Harberts natuurlijk best een punt, zij het niet dat a) Rommel een Blitzkrieg voerden in Afrika, waarbij het meestal ging om het beheer van een corridor of logistiek punt (EL Alamein, Tobruk) en b) Rommel voerde sterk offensieve troepen aan. Wat geeft dit aan? Dat slechts smalle fronten de boel bepaalden, en daar kan het juist voordelig zijn dat de bevelhebber kort op de troep zit. Zeker als het een aanvallende stoottroep of pantsergroep is. Hierdoor kan enorme dynamiek en anticipatie ontstaan op ontwikkelingen. Praten we over manoeuvres met grote onderdelen over een breed front, dan heeft Harberts volkomen gelijk (denk ik) dat de bevelhebber tweede of derde echelons moet zitten.

Ten aanzien van de Grebbeberg ligt het genuanceerder. Het bizarre aan de opmerking van Harberts (t.a.v. Rommel) is dat de gemiddelde burger hem waarschijnlijk gelijk geeft, maar dat hij het niet heeft. Als zijn divisiecommandant juist wel op de Berg had gezeten, dan was hem zoveel duidelijker geworden. Juist omdat alle bevelvoering (vanaf bataljonsniveau) tenminste achter de stoplijn lag, en vaak nog veel verder, was er geen enkel regiments- of divisie discipline op de Berg, men wist niets van de situatie, en kon dus ook absoluut geen bevel voeren. Waar men het wel deed - vanaf grote afstand - klopte er niets van o.a. omdat men niet beschikte over juiste informatie. Een bevelhebber die alles moet gissen is kansloos.

Dat Harberts naar voren ging was wel degelijk een stoere actie. Hij gaf dit zelf al aan - en wist niet eens wat aan te treffen. Hij testte zichzelf, en zat vermoedelijk daarom vol adrenaline toen hij bij Hennink aankwam. Ik denk dat daarom zijn donderspeech volgde, en niet dat dit zo vooropgezet was. Bovendien had Harberts ook makkelijk een granaat op zijn dak kunnen krijgen net als Rommel. Maar daarvoor hoef je trouwens niet aan het front te zitten (kijk maar hoe Rommel tenslotte zwaar gewond raakte in 1944 - ver van ieder front verwijderd)! Ik vind het bezoek aan Hennink wel onzinnig, en weet bijna zeker dat dit geen enkel effect had, althans in positieve zin. De correlatie die soms wordt gelegd tussen de optredens van Jacometti en Landzaat en de speech van de generaal vind ik gezocht. Van beide majoors was hun klasse en kwaliteit voor de oorlog al bekend, en Landzaat had al voor de oorlog aan zijn vrouw gemeld dat het voor hem de dood zou worden als hij zich moest verdedigen op de Berg. Romantische idee-en om deze opoffering van J en L te koppelen aan Harberts - maar ik geloof er niets van.

Wat betreft je opmerking over de terugtrekkende troepen uit de voorposten deel ik natuurlijk je mening. Op zich trouwens bijzonder dat die troepen gewoon aan hun lot werden overgelaten en niemand heb opving. Zo kon Meyer ook tot aan Nieuwersluis terugtrekken zonder dat een mens het doorhad.

En ja, kazemat 8 lijkt me meer uit een "logisch rijtje in Harberts brein ontsproten" dan dat dit een bekende kazemat was. Maargoed - ik ken de nummers ook niet allemaal, dus een kleine reserve bewaar ik graag.

» Deze reactie is geplaatst op 27 maart 2004 14:28

Zoals vrijwel altijd zeer plausibel.

Ik vraag me alleen af of Harberts inderdaad toch niet vrij goed wist, wat hij zou gaan zeggen bij zijn bezoek aan Hennink.
Hij liet hem eerst zijn zaken afhandelen en "pakte" ( zo vertelt hij dat zelf ) vervolgens "uit " in het bijzijn van een aantal getuigen. Dat deed hij heel bewust en even bewust liet hij de persoon van Hennink er buiten. Tenzij hij goed kon improviseren, lijkt me dit een geplande actie ( misschien inderdaad enigszins " adrenalinaal " gestuurd ). Maar echt te bewijzen valt dat natuurlijk niet.

Of zijn bezoek ook positief positief had kunnen uitpakken heb ik in het midden gelaten. Feit is dat hij het door zijn manier van aanpakken elke kans daarop sowieso bedierf.

» Deze reactie is geplaatst op 27 maart 2004 23:15

Ik heb de kwestie van Harberts en de "vluchtelingen "van 3 - 8RI nog eens nader bekeken. Het is van meet af aan zijn bedoeling geweest ze disciplinair aan te pakken. Om te beginnen moesten ze ( de "weer verzamelde" onderdelen van 3 - 8 ) worden ingeschakeld bij de aan 2 - 19 RI opgedragen tegenstoot in de nacht van 11 op 12 mei ter herovering van de voorpostenstrook. De opzet was daarbij ( je kunt het lezen in het door Van Loon opgemaakte bevel voor die actie ) dat ze door de Freyr in het voorpostengebied aan land werden gezet en vervolgens een stoot zouden uitvoeren in NO richting. Harberts stemde echter niet in met dat inzetten van de Freyr, zodat dit wel een idee van Van Loon zal zijn geweest. De vluchtelingen ontsprongen toen nog de dans, omdat het kennelijk niet meeviel hen ( verspreid als ze waren ) te verzamelen. Bovendien waren ze ook nog eens ( het gros althans ) hun wapens kwijt.
De volgende dag werd het menens. Harberts ( op weg naar zijn omstreden bezoek aan Hennink ) ging bij Van Loon langs en droeg hem op de vluchtelingen ( 120 in aantal ) in te zetten om een steenfabriek in de voorpostenstrook te hernemen en daarna opnieuw door te stoten in NO richting. Van Loon moest hen ook duidelijk maken dat terugwijken uitgesloten was omdat men in hun rug mitrailleurs had opgesteld. Harberts nam daarbij het voorstel van Van Loon om (opnieuw ) de Freyr in te schakelen, niet over.
Uiteindelijk werd de inzet van de vluchtelingen onderdeel van een groter plan, waarbij ook 2 - 19 RI ( weer ) zou worden opgedragen een uitval te doen bij de Grebbesluis. De aanvangstijd werd gesteld op 15.00 uur. Zoals bekend ging dit allemaal niet door, omdat de Duitsers op hun beurt bij diezelfde Grebbesluis de frontlijn doorbraken.
Heel interessant is het volgende. Het Stafwerk meldt dat Harberts de inzet van 2 - 19 RI GOEDKEURDE. Daaruit kun je afleiden dat de inzet van dit bataljon niet zijn eerste opzet was geweest, maar waarschijnlijk een voorstel van Van Loon. Hij zou dus aanvankelijk van plan zijn geweest dit groepje vluchtelingen op hun eentje in te zetten. De motivatie ( volgens het Stafwerk ) was dat er inmiddels zoveel vluchtelingen waren, dat een berechting teveel tijd zou kosten en daardoor niet het nodige effect op de "troep "zou hebben.
De weerstand moest dus worden gestimuleerd door dit groepje op een volkomen kansloze missie te sturen ( dat zal ook Harberts hebben begrepen, zelfs als je zijn chronische onderschatting van de Duitse sterkte in aanmerking neemt ). Wat was dit meer dan een verkapt doodvonnis? Gelukkig is deze idioterie geen realiteit geworden.
Je kunt er ook uit afleiden dat hernemen van de voorpostenstrook, alleen om het bezit ervan voor Harberts, zeker op 12 mei, geen echte prioriteit had.

» Deze reactie is geplaatst op 28 maart 2004 18:11

Hmmm.. toevallig net een uitgebreid rapport van majoor J.B. van Apeldoorn (C. II-19 R.I. / Divisiereserve) op de website geplaatst! Hierin veel aandacht voor deze aanval.

» Deze reactie is geplaatst op 28 maart 2004 18:25

harberts heeft gedaan wat hij het beste leek ,en je moet gewoon beslissingen nemen .in een kort tijd bestek ,daadkracht was nodig ,maar alles moest weeroverlegd worden ,en weer,overleggen ,hij kon daar gewoon niet tegen ,ook het vonnis meyer ,grondwettelijk was dat niet vastgelegd ,bij het uitspreken van een doodvonnis moet er 2 dagen tussen zitten ,na de oorlog geen hond die er wat van zei ,een parool verslaggever kwam met de naam meyer ,maar er zijn meer meyers geweest ,dus ,tragische blijf ik nog steeds vinden ,dat nederlanders op nederlanders schieten .Het terug sturen van soldaten naar verloren stellingen ,van die soldaten heb je niks meer vernommen ,ook van die situatie niet ,er zijn daarbij het was niet te doen ,andere kwamen met het verhaal we hadden 2 dagen nietgegeten ,...dus ..wat moet je geloven ???

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 00:39

Hajo - Harberts kan achteraf natuurlijk beweren wat hij wil. Als hij al een beeld had van 8RI van "lafhartigen" in welke mate was dit ingevuld door bijvoorbeeld Sillevis, die het een inferieur regiment noemde? Ik vind het een bijzondere - zo niet - bizarre wijze van motiveren. Maar kunnen wij amateur historici en amateur psychologen niet vast stellen - of suggereren - dat Harberts gewoon dwangneurotische trekjes had? Immers het hernemen van de voorposten was strategisch noch tactisch gewenst, louter disciplinair (althans bij Harberts). Hetzelfde geldt voor de organisatie van de tegenaanval op 13 mei. Ook hier steekt H zijn energie in de onderbreking van de plannen van CV, niet in de opzet an sich - die liet hij graag over aan Fievez cum suis. H was mijns inziens dwangneurotisch in veel opzichten. Hij hield zich nooit bezig met zaken die er werkelijk toe deden, meer met symbolische zaken als lafheid / moed en bevel / jurisdictie. Als bevelhebber heeft hij amper enig effect gehad op de slag. Toch is hij een opvallende figuur, ook zonder de overbelichte zaak Meyer. Maar mijns inziens vooral door onlogisch handelen, bepaald niet door visie. Net als de CV. Lekker stel - die twee. Hun prestige strijd werd niet alleen gedurende de meidagen (en ervoor) uitgevochten - voor de enquete commissie ging het nog lekker door. Overigens zonder dat de commissie zich er merkbaar over opwond of enigszins probeerde de echte waarheid te benaderen.

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 02:28

Die dwangneurotische trekjes zijn er ongetwijfeld geweest. Weerstand stimuleren door dit soort maatregelen wekt inderdaad die indruk.
In mijn 2e bijdrage zeg ik dat ook, zonder dat woord direct te gebruiken.

Wat betreft de tegenaanval: ik denk dat dit nu eens een situatie was waarin Harberts het gelijk aan zijn kant had. Ik denk dat dat onderbreken van de plannen van de CV in dit geval terecht was. Dat wordt van allerlei kanten bevestigd, ook door het Stafwerk. De argumenten, die Harberts in zijn verslag daarvoor noemt, lijken mij redelijk. Voorbeeld: de bijna complete desorganisatie van de leiding van de 2e divisie, die toch ook onder ( toenemende ) Duitse druk stond.

De practische opzet van de plannen werd overgelaten aan Van Loon, die Harberts immers ( ik denk ook dat dat op zichzelf terecht was, welke mening je verder over deze kolonel mag hebben ) ook met de leiding van de tegenaanval wilde belasten. Dat Fievez daar op dat moment ook rondliep en door omstandigheden werd ingeschakeld, was min of meer een toevalligheid.

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 10:00

Hajo - ik kan wel meegaan met het verhaal van Harberts t.a.v. de tegenaanval en de rol van de CV daarin, maar net zo goed kan ik ook een deel meedenken met de CV die constateert dat de staven van IVdiv, IILK en 8RI zwaar overbelast zijn door drie dagen lange strijd en de staf en leiding van IIdiv dus relatief frisser zal zijn.

Harberts heeft mijns inzien alleen ingegrepen omdat hij gewoon de pest had aan de CV en aan Barbas. De overige argumenten zoekt hij erbij. Op zich vind ik het helemaal niet onlogisch dat juist IIdiv gevraagd werd de tegenaanval te plannen en te coordineren, zij het dat daarvoor natuurlijk wel afstemming nodig was met IVdiv. Voor beide zaken valt wat te zeggen.

Ik geloof trouwens ook niet dan Van Loon beter was dan Barbas. Van Loon excelleert ook bepaald niet tijdens de meidagen. Zie hier het resultaat van het kaste-denken en dus alleen heren van stand en aanzien toelaten tot het officiersmetier.

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 12:02

Hoewel Nierstrasz wel een groot deel van de kritiek van Harberts op het plan van de CV voor de tegenaanval deelt, stelt hij inderdaad wel de vraag aan de orde of hij ( Harberts ) niet ZELF ( je zei immers dat Harberts de zaak volkomen aan anderen overliet ) de leiding in handen had moeten nemen.Het betrof immers een operatie waarbij de commandanten van de 4edivisie, van de 2e divisie en van Brigade B betrokken waren en waarbij het ging om grotere eenheden van verschillende onderdelen.
Verder had Harberts alleen maar de beginselen aangegeven en liet hij de uitvoering compleet aan Van Loon c.s over, die b.v niet op de hoogte was van wat de CV had bevolen, uit de bevelen van Harberts niet kon afleiden met welke troepen de Commandant van de 2e divisie (die in eerste instantie, ook volgens de eerste opzet van de door Harberts gewijzigde plannen, persoonlijk zou deelnemen, zij het onder bevel van Van Loon ) zou oprukken en ook niet wist welke troepen Brigade B ter beschikking zou stellen. Dat zou Van Loon ( met een kleine en vermoeide staf ) dus allemaal eerst moeten gaan uitzoeken.
Harberts argumenten om Van Loon met de leiding te belasten waren dat A) de hele actie in diens vak plaats zou vinden en B) dat de vijand een toenemende activiteit vertoonde in het vak van de 2e divisie (die immers ook onder het 2e LK viel ). Nierstrasz neemt deze argumenten niet zonder meer over en stelt o.m dat Harberts het niet nodig vond dat er een nieuwe divisiereserve voor de 2e divisie kwam (uit het 4e LK, sommige onderdelen stuurde hij zelfs terug ), waar dan uit bleek dat het met die bedreiging in het vak van de 2e div. wel wat meeviel.
Hij zegt ook dat Harberts, gezien het feit dat hij artillerie-expert was en in hoge staf-functies werkzaam was geweest, geschikter was om de leiding in handen te nemen dan Van Loon, die dit soort ervaringen miste en bovendien "slechts 'een staf-kapitein ( Le Fevre de Montigny ) als chef-staf had. Tenslotte was Harberts op de hoogte ( en Van Loon niet ) van de problemen, die er bestonden met de C>V en die op dat moment nog niet allemaal waren opgelost.
Het zou in elk geval beter zijn geweest wanneer Harberts met zijn LKAC naar Amerongen of Elst bij gekomen, daar de betreffende commandanten ( Van Loon ( met zijn DAC ), Barbas (2e div.) en Nijland ( Brigade B ) had ontboden en vervolgens spijkers met koppen had geslagen.
Er is dus in het Stafwerk een bepaald "verwijt" ( Nierstrasz formuleert vrijwel altijd voorzichtig ) te bespeuren, dat Harberts de zaak niet zelf in handen heeft genomen.
Nierstrasz zegt trouwens ook nog dat de vraag of men het roer zelf in handen neemt of overlaat aan iemand anders ook een kwestie is van temperament en verantwoordelijkheidsgevoel, terwijl ook de waardering voor een ondercommandant meespreekt. Misschien dat daar dan wel een beetje begrip voor Harberts uit spreekt.

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 12:03

Waar had deze Barbas eigenlijk zijn commandopost? Het zou namelijk ook zo kunnen zijn dat zijn commandopost dichterbij lag dan die van Van Loon! En dan zou de keuze voor Barbas misschien veel logischer zijn...

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 12:51

De CP van Barbas was ingericht bij het Leersums(ch)e Veld ( vt. 158 - 450 ), waar een doorlopend goede verbinding bestond met het St.K bij Hotel Stameren ( vt. 152 - 452 ). Ik zou even op de kaart moeten kijken welke cp. dan dichterbij lag.

Aanvulling op vorige bijdrage: ook Fievez, die na zijn "hulp "bij de Staf van de 4e divisie Harberts op diens HK opzocht, wilde hem ( H.) er toe brengen ZELF de leiding van de tegenaanval op zich te nemen. Hij had geen al te hoge dunk gekregen van de Staf 4e divisie. Hij trof ( volgens eigen zeggen ) H. in een dermate neerslachtige bui aan, dat hij dat voornemen maar weer inslikte.
Volgens Nierstrasz speelde de indruk, die de CV had gekregen van Harberts tijdens zijn bezoek aan het HK in Zeist, een belangrijke rol bij het door de CV opgestelde ( oorspronkelijke ) aanvalsplan. Hij wilde er een sterke PERSOONLIJKE stempel op drukken. Nierstrasz kan dit enerzijds wel billijken, maar heeft toch ook kritiek op de handelwijze van de CV. Hij "verwijt "hem b.v met eigen plannen te komen zonder zich af te vragen of er ter plaatse misschien al plannen waren uitgedacht. Met mogelijke wanorde als gevolg. Hij had natuurlijk het recht in te grijpen in de bevelvoering van lagere commandanten, maar hij fietste er nu wel heel erg overheen.
Hij wijt dit ( enigzins vergoelijkend ) aan de "impulsieve "en 'dynamische "aard van de CV, die daardoor snel geneigd was zelf inlichtingen in te winnen en bevelen te geven in plaats van zijn besluiten te nemen en de uitwerking over te laten aan zijn Staf. Die werd dardoor geregeld voor voldongen feiten geplaatst ( wat Nierstrasz uit eigen ervaring kan vertellen ). N. zegt ook dat het goed doen functionneren van een grote staf in de oorlog "nog moest worden geleerd ".

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 15:25

Hajo, ik vind je laatste opmerking ook wel een terechte vergoeilijking door Nierstrasz. Het is best zinvol op te merken dat onze militaire bevelhebbers ook moesten groeien in hun rol. We mochten niet verwachten dat ze in de praktijk onmiddellijk feilloos zouden functioneren en daarmee direct veroordelen. Wel mogen we - denk ik - oordelen over de door hen genomen besluiten. Maar oordelen en veroordelen zijn twee fundamenteel andere zaken. Het een is om te leren het ander om te (be)straffen.

Twee zaken vallen op ten aanzien van die tegenaanval, die mijns inziens een veroordeling verdienen. Dat is allereerst het feit dat de CV een direct bevel geeft aan een divisiecommandant zonder daarvan de legerkorps commandant te verwittigen - en wel met opzet. Daarmee niet alleen hierarchisch de fout in gaande maar tevens niet verifierend of er met dit bevel eventueel andere lopende bevelen worden ontkracht, bedreigt of overruled. Het tweede is de wijze waarop Harberts vervolgens "annuleert", waarbij persoonlijk rancune het wint van de praktische omgang met de zaak. Na annulering laat hij het vervolgens zo goed als uit zijn handen glippen met alle gevolgen van dien. De tegenaanval was echter van een kaliber dat tenminste een regimentscommandant deze diende te leiden, maar liever nog een divisiecommandant. Gezien echter het feit dat de tegenaanval plaats zou vinden in het vak van zowel de 2de als de 4de divisie, en zeer sterk was afgestemd op de strijd in beide vakken, had het zelfs voor de hand gelegen dat of Harberts of zijn chef-staf de aanval zelf hadden opgezet en (mede) begeleid.

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 16:48

Het Leersumse veld is tegenwoordig een natuurreservaat, het ligt een paar kilometer Noord van leersum, Stameren ( en dus ongetwijfeld ook het genoemde Hotel Stameren ) ligt opzij van de weg Amersfoort - Doorn, een paar kilometer ten Noorden van Doorn.
De CP van Barbas lag dus aanzienlijk dichter bij zowel Doorn als Zeist, vergeleken met de cp. van Van Loon, niet ver van Elst. Zo'n atlas van de Topografische Dienst komt toch maar weer goed van pas.

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 16:59

Sorry Allert, ik heb even over je laatste reactie heengekeken.
Vanmorgen zaten we ook al slechts een minuut uit elkaar.

Het "aanvalsvak " van de tegenaanval was dat van 111 - 19 RI. Van daar uit trok men op naar de eerste doellijn. Zo gezien vond de tegenaanval niet in 2 divisie-vakken plaats, maar slechts in dat van de 4e divisie. Misschien ( ik kon dat niet meteen vinden ) vond de opmars naar die uitgangsstelling hier en daar via het vak van de 2e divisie plaats. Dat is mogelijk.

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2004 17:25

Nee Hajo je hebt wel gelijk. Het was op de rand van het vlak van 10RI, dus net niet in het vak van de 2de divisie. Neemt niet weg dat de wigbeweging van de tegenaanval voor beide divisies van belang was, en gezien de status van de strijd, van levensbelang. Vandaar dat ik het vreemd vind dat niet Hartberts of zijn chef-staf de leiding nam of althans sterk over de schouder meekeek.

» Deze reactie is geplaatst op 30 maart 2004 01:23