Verslag van reserve-Kapitein W.F. van Iterson

Regiment Kustartillerie. RIVIERBATTERIJ No. 1. Staf 2e Bataljon 44e Regiment Infanterie
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

Overzicht van het verloop der gebeurtenissen van 9 t/m 14 Mei 1940.
-------------------

Donderdag 9 Mei. De batterij bestaande uit 3 vuurmonden van 7 L 40 met schild en arm-affuit is op 19 April 1940 overgebracht van de Stelling van Den Helder naar Ochten. Opstelling langs de Waaldijk te Ochten. Doel: bescherming van de Waaldijk tegen pantserwagens en tanks; en de rivier de Waal.
Later is mij gebleken, dat de Duitschers niet op de hoogte waren van het bestaan van mijn batterij en door de aanwezigheid ervan volkomen zijn verrast. De opstelling ervan is van het begin af gecamoufleerd door rietmatten, zoodat ook bij spionage vanaf de rivier niets zichtbaar was.
De Rivier Batterij is samengesteld uit 1 Kapitein, 1 2e Luitenant, 4 onderofficieren en 26 minderen.
Hieraan toegevoegd: 1e. Het personeel van een vuurmond 7-Veld, oorspronkelijk opgesteld als pantserafweergeschut op het kruispunt Dorpstraat en Bandijk, zijnde de wachtmeester Becht en 6 minderen; 2e. 2 zoeklichtinstallaties van 60 centimeter met als personeel 2 sergeanten en 14 minderen. Commandant linker zoeklicht sergeant Meeuwsen, C.A. en Commandant rechter zoeklicht sergeant Holster, J.S.
Vrijdag 10 Mei. Te 4.00 uur op last van commandant 44e Regiment Infanterie, de alarmkwartieren bezet bij de vuurmonden, en de batterij volledig tot vuren gereed gemaakt.
Te 5.00 uur. Bericht van commandant 44e Regiment Infanterie: "Gevechtsvaardigheid fase 4, de vijand heeft de grens geschonden."
Honderden Duitsche vliegtuigen passeren laagvliegend uit Oostelijke richting.
Te 7.00 uur. Patrouille uitgezonden naar overkant van de Waal voor het gevangennemen van een per parachute gedaald lid der bemanning van neergeschoten vijandelijk vliegtuig.
Te 8.00 uur. Met een salvo uit 3 geweren een laagvliegend vliegtuig getroffen, waarbij een ontploffing in de staart werd waargenomen, zoodat het daardoor vermoedelijk tot dalen is genoodzaakt. Metalen deelen van de benzinetank en een bladzijde uit het logboek werden in den omtrek gevonden. (Later is komen vast te staan, dat dit 2 motorig vliegtuig uit elkaar is geslagen en de brokstukken zijn neergekomen op een stuk bouwland, van Van Riemsdijk te Ochten, aan de Linge, waarbij de motoren diep in de klei waren gedrongen en het toestel verbrand. Ik heb mij hiervan persoonlijk kunnen overtuigen.)
Niettegenstaande het voortdurend overvliegen van vijandelijke vliegtuigen, wordt met eigen personeel voortgegaan met het opwerpen van borstweringen om de vuurmonden en het inrichten van munitiebergplaatsen en maskering tegen waarneming vanuit de lucht.
Zaterdag 11 Mei. Bericht ontvangen en zelf waargenomen, dat Brigade B. zich terugtrekt, waardoor de overzijde van de Waal ontbloot is van eigen troepen en een Zuidelijk front moet worden gevormd. De grondmijnversperring No. 3 eveneens ontruimd. Hierbij bleek het nadeel, dat de bediening van de electrische ontsteking van deze mijnversperring in de Waal slechts mogelijk was vanaf de Zuidelijke oever van de Waal. (Na de oorlogsdagen is een gedeelte van deze mijnversperring, gedurende een hevig onweder waarschijnlijk door inductie in de ontstekingskabel ontploft, waarbij een schokker voor de zalmvisscherij, welke zich toevallig boven de mijnversperring bevond, in de lucht vloog. Daar de bemanning juist van boord was gegaan deden zich daarbij geen persoonlijke ongelukken voor. Persoonlijk door mij waargenomen.)
De vaartuigen van het korps Pontonniers, daarna de Koninklijke Nederlandsche Marine strijdkrachten, trekken zich terug richting Tiel.
21.00 uur In opdracht van commandant 44e Regiment Infanterie de gierpont Druten met aanlegsteiger onder vuur genomen. Verlichting met behulp van eigen zoeklichten. Gedurende de nacht verkennen beide zoeklichten het voorterrein en de Waal. Bij later onderzoek is gebleken, dat de veerpont en de aanlegsteiger door meerdere voltreffers zijn getroffen.
Zondag 12 Mei.
1e Pinksterdag.
De kazemat der Grondmijnversperring No. 3 op de Zuidelijke oever van de Waal wordt door vrijwilligers der Pontonniers weder bezet.
13.00 uur. Afdrijvende veerpont door geschutsvuur tot zinken gebracht, ter hoogte van den aanlegsteiger te Ochten.
16.00 - 18.00 uur. Patrouilles uitgezonden om gedaalde parachutisten op te sporen.
21.00 uur. Spervuur afgegeven op "Wilgenbosch" in het voorterrein.
Maandag 13 Mei. 3.30 uur. In opdracht van commandant 44e Regiment Infanterie kaartvuur afgegeven 300 meter Noordelijk en 300 meter Oostelijk van boerderij in den omtrek bekend als "Bewaarmanshuis", in de Uiterwaarden. Volgens ontvangen gegevens lag het vuur goed.
4.00 uur. Rechter vuurmond wordt beschoten door vijandelijk granaatvuur uit de richting Doodewaard. Direct daarna de linker vuurmond. Telefonische verbinding kapot geschoten.
Midden vuurmond door vijandelijke artillerie uit richting Grebbeberg onder vuur genomen.
Het linker zoeklicht onder sergeant Meeuwis, opgesteld op de Bandijk bij "Waalzicht", telefonisch opdracht gegeven zich terug te trekken. Gebruikelijk was, dat het zoeklicht dan binnendijks werd gebracht. De bediening van het linker zoeklicht is echter teruggetrokken naar Tiel. Later teruggekeerd, hebben zij het zoeklicht onbruikbaar gemaakt, door de spiegel stuk te slaan en de koolspitsen te beschadigen. Toen mij dit ter oore kwam heb ik onmiddellijk ingegrepen door de bediening persoonlijk naar het zoeklicht terug te brengen. Bij het gehouden onderzoek verklaarden zij van den sergeant Holster, commandant rechter zoeklicht opdracht tot het vernietigen te hebben ontvangen. Deze sergeant is door een patrouille van 44e Regiment Infanterie in arrest gesteld en verklaarde, deze opdracht niet te hebben gegeven. Hoewel de bediening van het linker zoeklicht beweerde dat ook het rechter zoeklicht onklaar was gemaakt, bleek dit nog intact te zijn en de bediening ter plaatse aanwezig. In opdracht van commandant 44e Regiment Infanterie moest de bediening van het linker zoeklicht in arrest worden gesteld. Op grond van tactische overwegingen is dit niet geschied, daar de nachtelijke verdediging van de stelling en de Waal slechts mogelijk was met gebruik van zoeklichten.
Ik heb daarom de bediening van het linker zoeklicht aan het werk gezet om het linker zoeklicht weer bruikbaar te maken. Hetgeen kon geschieden door overplaatsing van den spiegel van het rechter zoeklicht. Tevens personeel uitgezonden naar Rotterdam om een nieuwe spiegel te halen.
12.00 uur. De batterij wordt versterkt door een detachement Pontonniers. De in hun bezit zijnde zware mitrailleur wordt opgesteld ter zijde van den middelste vuurmond, ter bestrijking van den dijk en Uiterwaarden in Oostelijke richting en voor luchtafweer.
13.30 uur. De Pontonniers trekken zich terug op Tiel. De mitrailleur wordt ter bescherming van de batterij achtergelaten.
14.00 uur. Een flottielje bestaande uit zes schepen, waaronder een kannoneerboot en voorafgegaan door twee snelle motorbooten, waargenomen ter hoogte Veerpont Druten. De beide motorbooten voeren de Duitsche Marine/oorlogsvlag.
Onmiddellijk persoonlijk het vuur geopend met linker vuurmond, waarna midden en rechter vuurmond tijdig het vuur overnemen. (telefoon weer kapot). Ieder vaartuig wordt afzonderlijk onder vuur genomen zoolang de waarneming dit mogelijk maakt.
De beide motorbooten zijn tot zinken gebracht. Nog twee à drie andere vaartuigen zwaar beschadigd. Voltreffers op deze vaartuigen zijn duidelijk waargenomen.
Hierna keerden de overige vaartuigen onmiddellijk om en onttrokken zich terug buiten zicht onder het afgeven van geschutvuur. Een rookgordijn maakte verdere waarneming onmogelijk.
17.30 uur. Middelste vuurmond wordt onder vuur genomen door zwaar artillerievuur uit de richting Grebbeberg, waarbij eenige huizen te Ochten worden beschadigd.
In opdracht van commandant 44e Regiment Infanterie meldt zich bij mijn batterij Sergeant Warbout met 14 korporaals en manschappen afkomstig van 2 vuurmonden 8 Staal, ingedeeld bij 18 Grensbataljon en 2e compagnie 8e Grensbataljon te Lent.
Vanuit de richting Ochten wordt er mitrailleurvuur op ons afgegeven.
Op bevel van den commandant 44e Regiment Infanterie zend ik de 2e Luitenant Malipaard naar diens commandopost, om bevelen in ontvangst te nemen.
19.45 uur. De commandant 44e Regiment Infanterie geeft de mondelinge mededeeling, dat 44e Regiment Infanterie zal terugtrekken op Everdingen. De Rivierbatterij krijgt opdracht, zoo mogelijk, tot 0.30 uur stand te houden.
Voorbereidselen voor den terugtocht worden genomen.
22.30 uur. De linker vuurmond geeft op mijn bevel een spervuur af in het voorterrein en op Doodewaard in de richting waarvan overdag artillerievuur was waargenomen. De geheele voorraad munitie, ongeveer 80 stuks, wordt verschoten. Bij later onderzoek is gebleken, dat dit vuur den vijand geheel verraste en tot terugtrekken heeft gedwongen.
De vuurmond is onbruikbaar gemaakt door uitneming van het sluitstuk en het wegwerpen van den uitwerper.
23.30 uur. De bediening van de linker trekt zich terug op den rechter vuurmond.
24.00 uur. De midden vuurmond verschiet de aanwezige munitie, ongeveer 50 stuks, in strooivuur op Doodewaard en de daar liggende Uiterwaarden.
Dinsdag 14 Mei. 0.45 uur. De midden vuurmond wordt onklaar gemaakt door deze af te vuren nadat de loop met zand en graszoden was opgevuld. De mitrailleurpost opgeheven en de mitrailleur medegenomen. De bediening van middelste en linker vuurmond trekt zich terug op de rechter vuurmond. In afwijking van het door mij gegeven bevel om bij terugtocht deze te dekken door het afgeven van een spervuur, blijkt Luitenant Malipaard bevel te hebben gegeven de aanwezige munitie en reserve voorraad onbruikbaar te maken door deze in het water te werpen. Er bleken nog slechts 4 patronen op de bedding aanwezig te zijn en de loop reeds opgestopt, om de vuurmond onklaar te maken.
De vuurmond daarop afgevuurd. Later is gebleken, dat de loop hierbij in stukken is gesprongen.
1.05 uur. Terugtocht van de geheele batterij met de bediening van de zoeklichten. Daar wij niet over tractie voor de zoeklichten beschikten, zijn deze onbruikbaar gemaakt. De aanwezige spiegel is mede gevoerd, evenals de afstandmeter, kisten met richtmiddelen, wapens, mitrailleur, en geweer- en mitrailleurmunitie.
In Everdingen heb ik mij gemeld bij commandant 44e Regiment Infanterie, die mij toestemming verleende verder te trekken, teneinde mij te begeven naar een onderdeel van de Kustartillerie. Op weg daarheen is door mij te Woerden contact opgenomen met den Kantonnementscommandant aldaar, voor het verkrijgen van nadere instructies.
Wegens oververmoeidheid van den troep is te Woerden overnacht alwaar 's avonds werd vernomen, dat de Nederlandsche Weermacht zich had overgegeven.

Op de brug over de Lek te Vianen heb ik de bediening van beide zoeklichten opdracht gegeven zich te melden bij hun onderdeel te Rotterdam.



27 Juli 1945 gezonden aan
Chef van den Generalen Staf
Plein 4
's-GRAVENHAGE

Bijlage: 1 foto neergeschoten vliegtuig

De COMMANDANT RIVIER BATTERIJ No. 1,
44e Regiment Infanterie,

De Reserve Kapitein,
(get.) W.F. van Iterson.

(tegenwoordig adres:
W. de Zwijgerlaan
Voorschoten.)

Download brondocument in PDF-formaat Brondocument
(PDF, 3.90 MB)