Discussiegroep

Onderwerp: Inrichting Hoornwerk

Totaal berichten: 431
4.107 keer gelezen
11 reacties
Categorie: Slag om de Grebbeberg en Betuwestelling / Bewapening en legerzaken
Zoals bekend was de inrichting van de Grebbelinie nog niet voltooid. De aannemer voor de bouw van de kazematten in het zuiddeel van de Grebbelinie heeft niet eens zijn oorspronkelijk bestek voltooid. Twee ook geplande waarnemingskoepels zijn niet, twee P-kazematten werden mogelijk door een ander voltooid. De G- en S-kazematten waren z.g. "lichte gevechtsdekkingen". In het kader van het Betonplan zouden nog zwaardere gevechtsdekkingen (w.o. flankerende kazematten in tweede lijn) gebouwd worden.

Lange aanloop voor een simpele vraag. Sorry. Op de foto's van het Hoornwerk zijn alleen [opstellingen in] open loopgraven te zien. Geen overdekte steunpunten (SPO's). Stonden de lichte mitrailleurs in het Hoornwerk dan voornamelijk in open opstellingen (afgezien van die in S. 12 tm S.15) ?
» Dit bericht is geplaatst op 21 oktober 2010 11:28
(redactie)
Totaal berichten: 2.107
Cees,

Even voor jouw info. Een SPO is een semi-permanente opstelling en geldt dus als verzamelnaam voor veldversterkingen zonder constructieve delen van staal of beton, de laatste welke als permanente veldversterkingen werden aangeduid.

Het Hoornwerk en de aanpalende bastions hadden inderdaad nauwelijks permanente veldversterkingen in de vorm van betonkazematten. Er waren er vier in het Hoornwerk. De scherfvrije P-11 voor de PAG met dekking richting Grebbeweg (Wageningen) en de stekelvarkens S-12, S-13 en S-14. S-13 en S-14 in het zogenaamde noordelijke segment, S-12 in het centrale segment en geen betonkazemat in het zuidelijke segment. In het bastion ten zuiden van het Hoornwerk stond nog wel S-4a, die ook de Grebbedijk bestreek. Daarbij werd het door P.10 west van de Grift gesteund, waarin een PAG over de lengte van de Grebbedijk kon vuren. De toegang tot de brug werd door de S-15 gedekt die tegen de Grebbeberg was aangebouwd. De drie G-kazematten op de Zuidoostflank van de berg konden de Nude beschieten en de naderingszones voor het Hoornwerk. Het Hoornwerk zelf was inderdaad vrijwel geheel opgebouwd uit SPO. Lichte mitrailleurs werden dan in nissen gebouwd met een klein schietgat. Zo waren er enige in de wallen gemaakt. Deze waren evident bijzonder kwetsbaar voor vuur met directe richting.

Je dient je wel te realiseren bij dit alles dat het uitgangspunt was geweest dat de Nude kunstmatig kon worden geinundeerd. Het daartoe benodigde (betonnen) motorgemaal werd ten zuiden van de sluis gebouwd, maar was door oeverloos gescherm tussen allerlei instanties sterk vertraagd. Als de inundatie voor de Grebbeberg was gezet, dan was het Hoornwerk met ondersteunende defensie in frontlijn en de oostrand van de Grebbeberg een veelvoud krachtiger geweest. Te meer daar de afstand tot de kazematten voor vlakbaangeschut erg groot zou zijn geweest om het eenvoudig uit te schakelen. Het was overigens in dat geval maar sterk de vraag geweest of er wel bij de Grebbeberg zou zijn aangevallen. Vermoedelijk niet.
» Deze reactie is geplaatst op 21 oktober 2010 11:50
Totaal berichten: 431
Het Hoornwerk had tenminste nog voorliggende dekkingen van water. Een baggerkuil vol water aan de Grebbedijk, en een dubbele voorliggende gracht in het zuidelijk segment.

Je zou ook kunnen redeneren, dat het Hoornwerk daarmee "sterk" was (met Johan Cruyff, "Elk nadeel heeft zijn voordeel"). De geïsoleerde ligging betekende bijvoorbeeld, dat al omtrokken stellingen nog doorvochten, en dat steunpunt voor steunpunt uitgeschakeld moest worden.

Voorzover bekend, lukte dat laatste zelden met geschut in directe richting (vooral Pak en le IGK). Dat zal ook door de bomenrijen, vooral in noord- en middensegment, gehandicapt, en van zichtbare posities weggeschoten, zijn. Resteren dan de granaatwerpers, die samen met de reguliere artillerie in vuurconcentraties (vuurovervallen) en in de vuurvoorbereiding voor de aanval een schervenregen op het Hoornwerk gelegd zullen hebben. Maar ik zie nog niet, hoe bijvoorbeeld 10 en 11/AR 256, vanuit Renkum of de Bosrand, haar opdracht voor 12.5.40 6:05 (Nederlandse tijd) "Zerstören der Kampfanlagen" kon uitvoeren. Hopend op voltreffers ? Al waren de beide batterijcommandanten (Hptm. Von Dosky en Hptm. Süssmann)waarnemers in voorste lijn. De laatste vooruitgereden met een Panzerspähwagen om het vuur op kazematten 36a en 36b (volgens de Kaart Spionage vermoedelijk S.12 en S.13) te leiden.

Ook bij nauwkeurig inschieten zal de trefkans toch niet zo groot zijn geweest door de spreiding van de schoten. Onze G-kazematten boden een zeer klein trefvlak. Er was hooguit kans op een enkele (zeer onwaarschijnlijke) toevalstreffer. Of op schietgattreffers van zeer nabij (met mitrailleur, Pak, IGK).
» Deze reactie is geplaatst op 21 oktober 2010 13:04
(redactie)
Totaal berichten: 2.107
Ik deel je beoordeling van de 'sterkte' van het Hoornwerk beslist niet. Een ronduit zwak archaïsch geheel, zonder behoorlijke schootsvelden, vooral zonder overlappende schootsvelden, waarbij het segmenteren van de drie delen juist een uitermate zwakke eigenschap was. Doel was immers niet het bolwerk an sich te blijven verdedigen, maar de toegang tot de Grebbeberg te blokkeren. Enfin. Moesten we maar laten voor wat het is, want elders en ook in de FAQ voldoende besproken.

Ik ben ervan overtuigd dat de Duitsers zich geen illusies maakten omtrent het uitschakelen van de kazematten met indirect vuur. Houwitsers in die tijd waren volmaakt ongeschikt voor puntvuur. De spreiding was veel te groot. Ik denk dan ook dat men vooral de s.p.o.'s op het oog had. Als dan de schade aan het Hoornwerk en omgeving wordt bekeken dan valt op dat er nauwelijks voltreffers op het Hoornwerk zelf zijn gevallen. Ervoor enige, en anderhalve half ingestorte verbindingsgang is alles wat foto's aantonen met uitzondering van één schuilplaats die een voltreffer lijkt te hebben gekregen. Voor het overige lijkt de structuur onaangetast. Anderzijds was er aan Duitse kant wel enige mate van overmoed in het raken van de kleine kazematten. Ook elders werd veel waarde gehecht aan indirect vuur op dit soort constructies. Nergens had dit effect. Zelfs daar waar aan bijvoorbeeld de Maas met 10,5 cm hw werd geschoten op kazematten, waren de enige successen bij direct vuur bereikt - ofwel op zeer korte afstand. Het waren vooral de 3,7 cm PAK en met name de paar stukken 8,8 cm FLAK die het verschil maakten en de kazematten, zelfs de koepels, vernietigend onder vuur namen. Op de Grebbeberg hadden de Duitsers echter het nadeel dat weinig kazematten met direct vuur konden worden beschoten. Daar werkten de schootsveld obstakels juist weer in ons voordeel, net als de vele terrein elevaties. Uiteindelijk was echter ons kazemattenstelsel dusdanig zwak van opzet dat de kazematten bij de strijd om de Grebbeberg niet of nauwelijks enige waarde toevoegden aan de verdediging.

Het Duitse artilleriebombardement voorafgaande aan de offensieve actie tegen het Hoornwerk heeft m.i. nauwelijks enig verschil gemaakt. We zouden er niet al te veel aandacht aan moeten geven dunkt me.
» Deze reactie is geplaatst op 21 oktober 2010 15:47
Totaal berichten: 21
Waar ik de mening deel dat 105 mm vuur hoogstens beperkte fysieke schade aan veldversterkingen (om over permanente opstellingen maar te zwijgen) kan toebrengen, verkijken we ons mijns inziens op het belang van artillerie als we dat als enige qualificatie van het succes van die artillerie nemen. Het morele effect is minimaal van even groot belang als de fysieke impact. Dit wordt nog versterkt voor troepen die de eerste maal onder vuur liggen. Neem bijvoorbeeld het Duitse bombardement op de Bathstelling. Totaal verwaarloosbare schade, geen slachtoffers (of minimaal, zou dat moeten checken), maar wel met een totale demoralisatie van de verdedigers als gevolg, die daarna feitelijk weggesmolten zijn. Met als ergste voorbeeld twee van de drie compagniescommandanten die gewoonweg niet meer terug wilden naar hun stelling en als eersten het hazenpad hebben gekozen.
Nu weet ik niet exact hoe krachtig het bombardement op het Hoornwerk was, maar zelfs zonder veel slachtoffers of schade te veroorzaken, heeft het toch zijn impact op de groene troepen gehad. Al was het maar hoofden onder het maaiveld houden. En dat kan op zich al van beslissend belang zijn bij een aanval.

FM
» Deze reactie is geplaatst op 11 december 2010 14:52
(redactie)
Totaal berichten: 2.107
Frederik. Uiteraard is de psychologische uitwerking van arty, zeker op slecht geoefende onervaren eenheden, groots. In deze kwestie ging het echter even om de verwijzingen in het Duitse KTB dat vernielingsvuur verordoneerde en daarbij uitdrukkelijk enkele kazematten tot (hoofd)doel van het artillerievuur aanwees.

De troepen in het Hoornwerk hadden overigens hun werkelijke vuurdoop natuurlijk al wel gehad. Ik moet eerlijk zeggen dat ik niet in hun schoenen had willen staan. Los van uitermate zwak kader dat ter plaatse aanwezig was, was de defensieve bezetting en inrichting van het Hoornwerk schandalig slecht uitgevoerd en niet voorbereid op enige serieuze strijd. Het feit dat de hoofdsegmenten door minder dan een compagnie verdedigd moesten worden, onderling nog eens sterk geisoleerd bovendien, dat er geen adequate munitievoorraad was en geen enkele goede voorbereiding t.a.v. artillerievuren en verbindingen is een regelrechte schande. De artillerievuren die waren voorbereid waren inadequaat en bovenal (dankzij de ontbrekende verbindingen, zelfs niet eens een UKG) niet spoedig aan te vragen.

De inrichting van de verdediging van de toegang van de Grebbeberg acht ik dan ook een aanfluiting van formaat. Daarbij is aan Nederlandse zijde opzichtig geblunderd. Ik heb daarom ook zeer te doen met de manschappen die dit archaische bolwerkje moesten verdedigen. Geen wonder dat men niet tot enige weerstand van betekenis kwam.
» Deze reactie is geplaatst op 11 december 2010 18:10
(redactie)
Totaal berichten: 224
Het Hoornwerk was nou niet bepaald een Eben Emael of Kornwerderzand. In het kader van de verdedigingswerken in de Grebbelinie was de verdedigingskracht van het Hoornwerk eerder standaard dan de uitzondering.

De sectiecommandanten waren stuk voor stuk zeer onervaren. Het is niet bekend dat er van hen een inspirerend krijgshaftig leiderschap uitging. In de ochtend van 12 mei 1940 waren slechts de gedekte lichte mitrailleurs bezet maar de open schuttersplaatsen bleven onbemand vanwege het artillerievuur en de angst daarvoor. Toen ook de lichte mitrailleurs waren kapotgeschoten of zonder munitie geraakten, de geweerschutters in de onderkomens dekking zochten, daalde de verdedigingswaarde richting nihil. De angst voor verder artillerievuur was uiteindelijk voor bijvoorbeeld Niemantsverdriet de overweging om een bajonet uit te steken met daaraan een witte zakdoek en de strijd op te geven.

Het Hoornwerk was een oud aarden verdedigingswerk dat met de in 1940 geldende voorschriften in de hand opnieuw voor verdediging van het vaderland was ingericht. De verdedigers kregen op de loop van de middag van de 11e mei de eerste Duitsers in het vizier, in de namiddag van de 11e werd een opmars van Duitse pantserwagens door de pag van Van Drumpt in de kiem gesmoord, ze maakten in de nacht van 11 op 12 mei 1940 de afgeslagen nachtaanval mee, de volgende ochtend het vernietigende bombardement op het gehucht Grebbe vlak achter het Hoornwerk en daarna het artillerievuur speciaal gericht op de kazematten van het Hoornwerk.

Dat de weerstand in de loop van de ochtend en middag van 12 mei 1940 gebroken was kan ik wel begrijpen. Dat een zeer groot deel van de manschappen op en rondom het Hoornwerk het leven liet mag natuurlijk ook niet onvermeld blijven.
» Deze reactie is geplaatst op 11 december 2010 20:07
Totaal berichten: 21
Ik deel uw mening volledig. De manier waarop de verdediging van het Hoornwerk was ingericht, was volledig onvoldoende. Vooral de onmogelijkheid van interne communicatie en communicatie met de rest van de linie is iets wat mij de haren te berge doet rijzen. Het feit dat na een nacht vuurcontact de munitie zo goed als op was en niet makkelijk bijgevuld kon worden is hemeltergend. Het is erg genoeg dat de Nederlandse defensieve doctrine een goedkope afschaduwing was van de in essentie Franse lineaire gedachte, die al in 1918 door de Duitse Stormtroepen naar de geschiedenis verwezen had moeten worden. Maar we hadden op zijn minst moeten beseffen dat voorste linies goed met munitie herbevoorraad konden worden en goede communicatie vitaal is.
Overigens vind ik de beperkte aanwezigheid van permanente versterkingen niet de grootse ramp, eerder de algemene opzet. Goed gemaakte veldversterkingen zijn bijna even effectief (ik heb een studie gelezen die het als 85% quantificeerde) als permanente opstellingen. Ik had liever goede verbindingsloopgraven en goed ingegraven telfoonleidingen gezien dan een paar extra stalen mitrailleurkoepels. Dan hadden we munitie kunnen bijvullen en artillerie ondersteuning kunnen aanvragen. Of idealiter een echte verdediging in de diepte, maar dat is doctrinair wat te veel gevraagd.

FM
» Deze reactie is geplaatst op 11 december 2010 20:24
(redactie)
Totaal berichten: 2.107
Joost, aantal correcties zijn noodzakelijk.

1- Er was geen sprake van een gebroken weerstand in de loop van de ochtend en middag. De Duitsers vielen pas rond 1230 uur aan en waren er direct door. Ze (9. en 12./SSDF) lieten vervolgens de rest van de verdediging links liggen en stootten door naar de zuidoostzijde van de berg zelf. Pas de nadien komende SS zuiverde de bastions van het Hoornwerk. Weerstand werd niet of nauwelijks geboden.

2- Vrijwel alle slachtoffers vielen door de Duitse handelingen met de krijgsgevangenen. Ze werden open en bloot op de weg opgesteld en moesten wapens en gewonden vervoeren. Daarbij werd door Nederlands vuur een groot aantal krijgsgevangenen geraakt. Slachtoffers tijdens de eigenlijke verdediging vielen er vrijwel niet.

Frederik. Het Hoornwerk was een 'concessiestelling'. Men wilde geen kosten maken die nog te versterken omdat met het gemaal het voorterrein zou worden geinundeerd. Daarmee zou het Hoornwerk ineens aan kracht winnen. Tussentijds wenste men geen nadere investeringen te doen. Zo werden geen gebouwen en private grond onteigend rond de toegang van de berg, wilde men de doorgaande weg niet versmallen voor een permanente versterking en was zelfs een vooroorlogse schouwing die wees op de noodzaak van blokkeren van de Grebbeweg bij de toegang niet voldoende om Landzaat en Hennink effectieve SPO maatregelen te laten nemen bij de ingang van de weg. Kortom, men heeft compleet gegokt op het tijdige gereed komen van het gemaal. Schandalig, onverantwoord, maar helaas een gegeven. Daarmee was in feite de gehele investering in de frontlijn elders, die wel groot was geweest, direct niets meer waard. Een linie is immers zo sterk als zijn zwakste schakel. Tactisch heeft 8.RI en 4.Div er echter weinig aan gedaan om dit manco te remediëren. Er werden bijvoorbeeld niet extra mortieren aangetrokken om het Hoornwerk te ondersteunen, terwijl de mortier bij uitstek voor dit punt erg geschikt was (daar de elevaties van veldgeschut te klein waren om vlak voor het Hoornwerk vuursteun te kunnen geven). Er werd ook geen UKG ingedeeld op het Hoornwerk, wat zeer in de reden had kunnen liggen. Daarbij gaf de artillerie ook geen afsluitingsvuren zonder aanvraag; men achtte het belangrijker dat de artillerie zuinig met munitie was. Kortom, er was enerzijds de overweging van het bureau stellingenbouw en veldleger geweest om te gokken op tijdige afronding van de bouw van het gemaal, maar anderzijds een indolentie op tactisch niveau om dat gemis te remediëren. Dat maakt de zaak des te kwalijker.
» Deze reactie is geplaatst op 11 december 2010 22:27
Totaal berichten: 22
Beste Kees ,
Je zegt in de inleiding :
De aannemer voor de bouw van de kazematten in het zuiddeel van de Grebbelinie heeft niet eens zijn oorspronkelijk bestek voltooid. Twee ook geplande waarnemingskoepels zijn niet, twee P-kazematten werden mogelijk door een ander voltooid. De G- en S-kazematten waren z.g. "lichte gevechtsdekkingen". In het kader van het Betonplan zouden nog zwaardere gevechtsdekkingen (w.o. flankerende kazematten in tweede lijn) gebouwd worden.

Uit de besteken haal ik niet dat eea niet is voltooid ,ik zou eerder zeggen wel voltooid.!
Ook is er niets vermeld in de bestekken over 2 waarnemingskoepels,zodat eea dan niet klopt wat u zegt.Ook in het beton plan voor Rhenen ,word niet gesproken over flankerende kazematten die geplaatst zouden worden in de tweede lijn .Immers in de eerste lijn staan er al G kazematten die flankerend zijn .Wat mijns inziens ook gekeken naar de achterligende stellingen ,dat 2e lijns flankereende kazematen overbodig zijn .
Verder meld ik graag dat de P10 en P11 door de zelfde aannemer zijn gebouwd.
Graag verneem ik of u zich kunt vinden in bovenstaande .
mvrg Rob
» Deze reactie is geplaatst op 15 maart 2011 22:55
Totaal berichten: 431
Rob,
Dat de drie geplande P-kazematten P10 tm P 13 later als vierkante hokken in beton alsnog zijn gebouwd, klopt. Maar beschik je over nadere gegevens m.b.t. aannemer en uitvoering (weerstandsklasse)?

Wat de geplande observatiekoepels (W 12-15!) betreft, staat lijkt me wel vast, dat deze niet zijn gebouwd. Ik baseer me hierbij op het bestek uit het Nationaal Archief. (NA 2.13.24, Bureau Genie, Bestek 519/1939 EE). Ze zijn in gevechtsverslagen en op tekeningen (voorzover mij bekend) ook niet aangegeven.

De nog altijd vrij lichte (W15-21) aanvullende gevechtsdekkingen en onderkomens uit het Betonplan zijn (volgens de mij bekende gegevens) ook niet meer gebouwd. Die zouden vanaf de tweede helft '40 in uitvoering komen. Ik baseer me hierbij op het boek van Visser en Van Wieringen, "Kazematten in het Interbellum", p. 136-137.

Als je andere gegevens hebt, hoor ik het graag. Graag met bronvermelding dan.
» Deze reactie is geplaatst op 17 maart 2011 08:54
Totaal berichten: 22
Hoi Kees,
Misschien maak je een vergissing ,er zijn maar 2 P kazematen gebouwd.
En voorzover ik weet niet gebouwd in 1939 maar in 1936 .(exacte gegevens komen later)
Deze staan op het bestek wat ik heb, met pen ingevuld P10 en P 11.
Bestek no : 519 LL .blz13.ook op deze pagina staat precies aangegeven,het aantal G kazematten ,en op blz 14 staan de aantallen S kazematten aangegeven .zo staat er tevens bij vermeld wel nummer bij welke type kazemat hoort .Zo is ook vermeld op blz 15 dat er 1 bodemplaat waterdicht gelast moet worden aan een G kazemat.
Het bestek (copie)wat ik heb bestaat uit 28 blz .ik mag aannemen dat je dezelfde gegevens hebt ,de aannemer is de firma T van Hoogevest.
Wbt weerstandklasse ,datis uit te rekenen via het bestek wat je hebt .
wbt de obserwatie koepels ,deze staan niet vermeld in het bestek ,en zijn dat ook niet terug te vinden op kaarten oid.Daar heb je zeker gelijk in .
B kazematten staan wel vermeld in het bestek ,maar zijn niet aangemerkt als werk opbject .dwz 0 stuks ..
Het boek heb ik even niet bij de hand, maar ik neem aan dat je gelijk hebt dat de heren Visser en v Wieringen dat schrijven in hun boek .
totzover mvrg Rob
» Deze reactie is geplaatst op 17 maart 2011 23:22

Plaats hier uw reactie

Opgelet: We behouden ons nadrukkelijk het recht voor om nieuwe berichten of reacties die voor de thematiek van onze websites en de discussiegroep irrelevant zijn, onbetamelijk of onbegrijpelijk geformuleerd zijn, ongewenste politieke of commerciële lading hebben of inbreuk maken op de privacy van nog levende personen niet te plaatsen. Uw reactie zal pas na goedkeuring door de beheerders zichtbaar zijn in de discussiegroep.

De inhoud van berichten - en daarin vermeldde gegevens en personalia - wordt na publicatie niet gewijzigd en/of verwijderd, tenzij daarvoor een dwingende aanleiding is. Berichtenschrijvers zijn zelf verantwoordelijk voor het toetsen van de inhoud van hun berichten voordat deze worden gepost.

Zie voor meer informatie de Gebruiksvoorwaarden. Tevens verzoeken wij u om kennis te nemen van de FAQ (veelgestelde vragen), wellicht dat uw vraag daar al beantwoord wordt.

Wenst u een gescande foto of ander beeldmateriaal op te nemen bij uw bericht, e-mail deze naar info@grebbeberg.nl en wij verzorgen de plaatsing (meestal nog dezelfde dag).

Bericht:   * 
Uw naam:   * 
 
E-mailadres:     * 
Om ongewenste (spam)berichten op onze website te beperken vragen wij u hieronder een eenvoudige controlevraag te beantwoorden. Berichten worden alleen geaccepteerd indien deze vraag correct is beantwoord.
1 + 1 =     * 
*) = verplicht veld  

2554