Discussiegroep

Volgens leden van de Historische Vereniging "Oud-Wageningen" zou in het gebied van de Dolderstraat (op de Eng, noord van de Wageningse Berg) in mei 1940 een Duitse eenheid bespannen geschut zwaar onder vuur gekomen zijn. Dat is bijna niet te geloven. Want in het stafwerk en de registers is geen enkele aantekening te vinden dat het verhaal ondersteunt. Ook in het boekje over Wynekes "Officier van Oranje" (toen cadet-vaandrig, waarnemer bij III-8 RA) wordt zo'n actie beschreven. Zonder duidelijke datum, maar waarschijnlijk in de ochtend van 11.5.40 te plaatsen. Was dat geen verzinsel van de hoofdpersoon, of sloeg die passage niet op een later voorval ? Alleen een vuur op 13.5.40 bij Bornse Steeg komt in de buurt. Dat is ook het enige soortgelijke voorval dat Elt. Broekema [Lt-verkenner van III-8 RA] vermeldde in zijn dagboek. Zie eindnoot 1). Het moeilijk te geloven verhaal zou toch best eens juist kunnen zijn.

Mijn gegevens zijn de volgende. In het boekje over Wynekes (pag. 71) staat te lezen:

"Plotseling bewegingen in het vizier. In Wageningen komt Duitse artillerie in stelling. Met zijn kompas en de kaart weet Broekema razendsnel de posities te bepalen. Jongen, het is magistraal dat hij die plaats kent. Sneller kunnen we niet zijn. Ik geef de coördinaten direct door aan Ubbo Meier [Elt, Lt VRD III-8 RA]. Gelijk volgt het vuurcommando. Bwam, bwam, bwam. Er valt een dot vuur op die Duitse paarden en kanonnen."

Dit vuur staat niet in de registers. Wel een melding van waargenomen artillerie achter Wageningen. Omdat mondingsvlammen werden waargenomen, moet dat wel vóór de heuvelrug zijn geweest. In het Dagboek van Cdt-8 RA voor zaterdag 11 mei 1940, 7.48 uur werd genoteerd:

"Bericht van C-III-8 RA.
De verwisselstelling [vooruitgeschoven positie van 1-III-8 RA op de Grebbeberg] ligt onder [Duits] artillerie vuur. Door de wp Groene Bank [de wp van III-8 RA, waar Broekema en Wynekes op de uitkijk zaten] zijn mondingsvlammen waargenomen, ver weg, 5 o/oo li [links] van Oude Kerk [NH] te Wageningen. Deze artillerie staat ver weg."

In datzelfde dagboek nog om 8.40 uur:

"Melding van C-I-8 RA.
Vanaf wp Levendaalseweg is een bt [batterij] waargenomen 80 o/oo li van de RK Kerk te Wageningen (wp gelegen vt 168,67 - 441,36)."

Op de kaart overgebracht, leveren de twee genoemde waarnemingen geen mooie kruispeiling op. In de eerste plaats omdat de richting en afstand niet tot op 50 resp. 100 m nauwkeurig bepaald konden worden. Dat blijkt uit de afronding op veelvouden van 5 o/oo in de aangegeven richtingen. Dat was niet alleen zo bij de twee voorgaande meldingen, maar bij bijna alle meldingen in de registers. Veelzeggend is ook, dat de twee berichten bijna een uur uit elkaar liggen. Er kunnen dan andere stellingen en andere batterijen ingemeten zijn. Vast staat wel, welke eenheid mogelijk onder vuur kwam. Op grote afstand van de wp kan dat in de ochtend van 11.5.40 alleen geschut van III/207. AR geweest zijn. Dat stond, volgens Stafwerk en gevechtsverslagen, in het gebied van de LH op de Wageningse Berg.
In een melding kort voor middernacht 10.5.40 op 11.5.40 doorgegeven, zie eindnoot 2), werd een geschatte afstand van 8 km genoemd. Dat levert inderdaad een locatie in het gebied van de LH op. In de vork Grindweg, Diedenweg, Rijndijk. De bij dat bericht vastgelegde richting was 120 o/oo N van Wageningen. Dat is te vaag (want ten opzichte van welk vast punt werd deze richting bepaald ?). Waarschijnlijk werd de Oude Toren bedoeld.

Er is nog een onafhankelijke bron. Volgens een ooggetuige uit Wageningen heeft op 11.5.40 een batterij op de Eng gestaan. Het andere geschut van 207. ID stond toen volgens Duitse gegevens nog in Renkum en verder oost, bij Heelsum en Oosterbeek. De drie peilingen zijn op het volgend kaartje uitgezet. Daarop ook een inschatting voor de mogelijke verplaatsingen tussen de late avond van 10.5 en de ochtend van 11.5.40.

De ingemeten coördinaten waren:

Wp O. 113 167,06 - 443,69 (Stellingbericht III-8 RA, NIMH 511007)
Wp Groene Bank 167,81 - 442,35 (Stellingbericht III-8 RA, NIMH 511007)
Wp Levendaalseweg 168,67 - 441,36 (Dagboek Staf 8 RA, NIMH 511001)
Oude Toren (NH Kerk) 173,91 - 441,86 (Dagboek Elt C.W. de Visser, NIMH 511001)
Nieuwe Toren (RK Kerk) 174,22 - 442,19 (Dagboek Elt C.W. de Visser, NIMH 511001)


» Download uitvergroting (PDF, 12MB)

Uit verschillende bronnen is tenslotte bekend, dat III./207. AR en III./311. AR onder Nederlands artillerievuur kwamen. Hard bewijs voor een calamiteit op 11.5.40 is nog niet gevonden, voor 12. op 13.5.40 wel.
Het is heel goed mogelijk, dat minstens één batterij van III/207. AR in de ochtend van 11.5.40 onder vuur kwam. Die zou op weg geweest kunnen zijn naar nieuwe stellingen in de westrand van Wageningen (bij Vada ?). Onder vijandelijk artillerievuur gekomen, zal deze eenheid naar veiliger gebied terug zijn gegaan. Nieuwe stellingen in het gebied van de LH zijn plausibel. Het afgeven van storend vuur in de nacht van 10. op 11.5.40 vanuit een stelling minstens 500 m verder weg ook.


1) L.D. Broekema, "Oorlogservaringen". In het kwartaalblad van de Historische Vereniging "Oud Wageningen", Jrg 38 (2010). Afl. 2 (juni) en 3 (september).
2) Melding vanuit de wp van de linker batterij, O. 113. Die wp was aan de Oude Veenendaalseweg op de kruising met de Bergweg, vroeger Autoweg.

» Dit bericht is geplaatst op 27 augustus 2012 19:28

Wegens storingen met website (gelukkig inmiddels structureel verholpen) en korte vakantie heeft het plaatsen van het kaartje enige vertraging opgelopen. Bij deze!

» Deze reactie is geplaatst op 4 september 2012 11:07

Kijk, dit is klasse analytisch en beschouwend werk, Kees. Ik blijf me erover verbazen hoe je je in de techniek hebt bekwaamd. Dit soort illustraties met bijbehorend verhaal boeien wellicht alleen de nerds zoals (oud)artilleristen en lieden zoals ik, maar ik weet hoe ontzettend veel tijd en werk in dit soort reconstructies gaat zitten. Klasse.

In alles wat artillerie betreft kom ik steeds tegen (in algemene zin) dat we vergeten dat Infanteriegeschütz ook vaak met vier- of zestallen werd ingezet. Nu ben ik er haast van overtuigd, de KSTN's lezende, dat SSDF geen 15 cm geschut had, maar ze hadden wel een prominent 7,5 cm contingent. De 7,5 werd vaak in paren ingezet overigens, terwijl de 15 cm in paren of viertallen inzet vond (afhankelijk van de samenstelling van de IG Kompanie). Het kan een antwoord op de kwestie zijn, maar ik vermoed (vermoedelijk met jou) dat hier werkelijke artillerie stond en geen infanteriegeschut.

» Deze reactie is geplaatst op 4 september 2012 13:41

Volgens de informatie waar ik over beschik werd het eerse vuur uitgebracht door 2-III-8 RA ( en niet 1-III-8 RA) die in de verwisselstelling, locatie kalkzandsteenfabriek "Vogelenzang" stond , op zaterdag 11 mei 1940 08.00 uur. Mijn vader was bij deze batterij richter.

Zie "Veroorzaakte schade in Wageningen door eigen artillerie-vuur" door Kees Ruisen en
"Oorlogservaringen van officier-verkenner res.elt L.D.Broekema in het kwartaalblad van de Historische Vereniging "Oud Wageningen", Jrg 38 (2010). Afl. 2 (juni) en 3 (september).

L.W.K

» Deze reactie is geplaatst op 4 september 2012 19:34

Hartelijk dank voor de aanvullende informatie. Als er meer gegevens zijn hoor ik het graag.
Misschien was ik niet op alle punten even duidelijk. Daarom nog even het volgende:

(1) Mijn volledige naam is C.J. (Kees) Ruissen. CJR is sinds een poosje mijn verkorte naam voor de website. Ik vond het te lang.
(2) Het is onduidelijk wanneer (en of) door III-8 RA het door Wynekes bedoelde vuur is afgegeven. Dat kan heel goed later zijn geweest dan het vuur op de toren van de NH Kerk.
(3) In de boeken staat als eerste vuur inderdaad dat van 2-III-8 RA afgegeven op de toren van de NH Kerk, vanuit de verwisselstelling, bij de zandafgraving voor de kalkzand?steenfabriek. Mogelijk was dat hetzelfde als wat Wynekes bedoelde.
(4) Maar de boeken (registers) zijn vast niet helemaal compleet. Dat blijkt telkens weer.
(5) Mijn suggestie was in elk geval niet, dat het eerste vuur door 1-III-8 RA (die in de hoofdstelling achter de spoorlijn bij Rhenen stond) zou zijn afgegeven, maar ook dat is niet helemaal uit te sluiten.

Maak ik het hiermee misschien nog verwarrender, of helpt dat toch om het wat duidelijker te maken ?

» Deze reactie is geplaatst op 5 september 2012 20:29

Allereerst mijn excuses voor het niet correct vermelden van uw naam.

Mijn info is voornamelijk gebaseerd op de volgende vier bronnen die allemaal als eerst schietende batterij 2-III-8 RA, gepositioneerd bij de kalkzandsteenfabriek "Vogelenzang" , vermelden :
1. dagboek Kapitein H.Ballot,
2. Hoofdstuk "Het avontuur op de Grebbeberg" door Leen van Ooyen uit het boek "Zij zagen de dood in de ogen" van Rik Valkenburg ,
3. Zie "Veroorzaakte schade in Wageningen door eigen artillerie-vuur" door Kees Ruissen en
4. "Oorlogservaringen van officier-verkenner res.elt L.D.Broekema in het kwartaalblad van de Historische Vereniging "Oud Wageningen", Jrg 38 (2010). Afl. 2 (juni) en 3 (september).

L.W.K

» Deze reactie is geplaatst op 6 september 2012 18:06

Wat ik me afvraag, en wat ik zeer relevant vind, is waarom het de DAC (Divisie Artillerie Commandant) was die het eerste vuur coördineerde. Je zou verwachten dat onze artilleriestrategie voor de Grebbelinie uitgebreid was voorgekookt en uitgetheoriseerd. Je kent je eigen stelling op je duimpje, hebt je aanvals- en defensieve vuuren voorbereid en je hebt - alleen al in het kader van je voorbereidingsvuren - gekeken waar de tegenstander hoogst waarschijnlijk zijn artillerie zal ontplooien. Je weet ook waar zijn logistieke knooppunten zullen liggen, zijn observatiepunten wellicht zullen worden ingericht. Als je een vaste defensie inneemt, verdiep je je (normaliter) in dergelijke zaken.

Als we vervolgens naar de situatie Wageningen kijken, dan is het logisch dat je vaststelt dat de corridor Arnhem-Wageningen van een LKAC (Legerkorpsartillerie Cmdt) bijzonder veel aandacht krijgt. Dat is immers de navelstreng in het gebied. Tweede zwaartepunt in de aandacht LKAC lijkt mij de Wageningse berg, met zijn excellente artillerie posities. Beide lijken mij zaken waar je als LKAC wat mee doet.

Ik kan er naast zitten, maar volgens mij was geen der drie waarschijnlijke aanvalssectoren in de Grebbelinie zo'n trechter als Wageningen. Een trechter betekent concentraties en concentraties zijn 'heerlijke' artilleristische doelwitten. Knooppunten van wegen zoals onder de Wageningse berg, zwaartepunten om met verstorende vuren de logistiek en ontplooiing van de tegenstander te ontregelen.

Niet alleen had de LKAC II.LK besloten om de enige verdragende artillerie van zijn legerkorps (12.RA met vier batterijen 10-veld met een bereik van 16 km) centraal in het legerkorpsvak op te stellen, maar tevens met hoofdschootsrichting vak 2e Divisie. Het vak Rhenen / Achterberg was de 4e Divisie. In plaats van de Afdeling te splitsen en twee batterijen tactisch gunstig plaatsen voor iedere divisie was kennelijk niet aantrekkelijk genoeg.

Het is mij een raadsel waarop niet reeds op 10 mei in de avond strooivuur op de Wageningse Berg viel, dat om beurten werd afgegeven door alle eenheden. Het is mij een nog groter raadsel dat ondanks duidelijke meldingen dat de Duitsers zich oost van Wageningen aan het ontplooien waren er geen vuurovervallen op de wegen oost van Wageningen plaatsvonden. Dàt vind ik een bijzonder opmerkelijk gegeven. Het zo zwakke artilleriebeleid van het 2e Legerkorps. Niet een tekort aan artillerie of zelfs munitie was daar debet aan. Beide was die eerste dagen helemaal niet aan de orde. Er was m.i. gewoon een zeer zwak artilleriecommando in het 2e Legerkorps (in samenhang met de DAC 4e Div.), ondanks het feit dat de Legerkorpscommandant een artillerieverleden had. De DAC van de 2e Divisie zou op 13 mei tonen hoe het ook kon ...

Kortom, hoe bizar dat de divisieartillerie als eerste vuur uitbracht en dan nog op een kerktoren, kennelijk om een waarnemer uit zijn toren te krijgen. Je kunt je afvragen waarom op 10 mei 1940 niet iedere kerktoren door onze LKAC/DAC was voorzien van een paar springladingen en bij voorbaat opgeblazen. Was dan alles voor die heren hogere wiskunde?

» Deze reactie is geplaatst op 7 september 2012 13:37

Allert: Je opmerkingen zijn (eigenlijk vanzelfsprekend terecht. Juist de "fuikwerking" heeft n.m.m. tot grote vertraging in de Duitse aanval geleid. Het verbaast me nog altijd dat de LKA nauwelijks benut werd voor artilleriebestrijding. Dan met het bekende excuus van de hoogste officieren Harberts en Bartels, dat de plaatsen van de vijandelijke artillerie te onnauwkeurig bekend waren. Daar zit een kern van waarheid in, maar niet meer dan dat. Overigens helemaal volgens het boekje van toen (Schietregels). Storende vuren hadden zeker gekund (tot aan Heelsum zelfs), daar hebben we het vroeger al meer over gehad.

Nieuw gegeven is trouwens, dat de 7 Velds van I-8 RA nauwelijks slanke brisantgranaten hadden. Daar bestaat een officiële opgaaf van. Maar ongeveer 8% van de munitie van I-8 RA was slank, ruim 40% bg met verminderde lading. Men rekende vooral op vuren tussen de Grebbe en Wageningen. Daar waren ook alle vuren voorbereid.

Je zult je nog meer verbazen als je hopelijk volgende maand al hoofdstuk 4 van mijn studie (nu in bewerking) leest. Bij mij komt op grond van het algemeen verdedigingsbevel en de artilleriebevelen van II LK erg sterk het beeld op, dat de twee LKC's (eerst GenMaj Sillevis, bij de wisseling opgevolgd door GenMaj Harberts) de aanval vooral via het vak van de II Div verwachtten. Vooral ook, omdat I-12 RA met drie batterijen (waarvan er één naar de Vg Holland moest)in vooruitgeschoven positie stond en bleef staan.

Kortom, wordt vervolgd.

» Deze reactie is geplaatst op 7 september 2012 16:00

(T.a.v. de heer Kanning) Sorry trouwens voor de late reactie.
De naam is geen probleem, die was bewust niet algemeen bekend gemaakt. Geen punt.
Leuk, dat ik geciteerd word uit eigen werk. Het artikel van L.D. Broekema uit "Oud Wageningen" en het verslag van Kapt H. Ballot ken ik wel, dat van Rik Valkenburg niet helaas. Maar de verhalen over "eerste vuren" neem ik wel met een korreltje zout. Over het allereerste vuur bij de Grebbeberg is jarenlang een hooglopende discussie geweest. Nierstrasz vond, dat I-12 RA nooit op Renkum gevuurd kon hebben. Sgt Pieper als voorvechter voor 2-I-12 RA, misschien wel bekend, kreeg uiteindelijk gelijk. Trouwens geheel terecht. Dat vuur staat ook in alle officiële verslagen. Maar mijn punt is, dat de officiële gevechtsverslagen vaak achteraf uit het geheugen gereconstrueerd zijn. Verschillende bronnen zeggen (mede daarom) ook verschillende dingen.
Soms duiken ineens nieuwe gegevens op. Soms blijven volkomen tegenstrijdige berichten naast elkaar overeind. Voor mij is nog altijd hoogst merkwaardig dat II-19 RA alle credits kreeg voor het vernielen van de toren van de NH Kerk op 12.5.40. Dat terwijl die toren de dag ervoor al door 2-III-8 RA om 9.15 uur in puin geschoten was en de vlammen er uit sloegen.

» Deze reactie is geplaatst op 7 september 2012 16:51

Is het juist dat de batterij 2-III-8 RA in de verwisselstelling is geplaatst omdat van hieruit de afstand tot Wageningen overbrugbaar was door de gebruikte Houwitsers 15 L 17 met een max. dracht van 8,5 km. ?

» Deze reactie is geplaatst op 7 september 2012 17:39

Het door dhr. Kanning genoemde relaas van wachtmeester Van Ooyen (2-III-8 R.A.) is hier na te lezen:
http://www.grebbeberg.nl/bibliotheek/data/rapport.php?rap_id=4563

» Deze reactie is geplaatst op 8 september 2012 08:05

Dank Rutger, ik ga het lezen.

Wat betreft de stelling van 2-III-8 RA "linkerbatterij", in verwisselstelling): Ja, dat is waarschijnlijk de reden geweest. Een verwisselstelling was altijd bedoeld als een tijdelijke stelling. *) Meestal ingenomen om te kunnen vuren zonder daarmee de plaats van de andere batterijen in de hoofdstelling (normaalstelling)daarmee ook prijs te geven. Uit de lijst voorbereide vuren is op te maken dat dat genoeg werd geacht. Voor de batterij waren het meest oost vuren 103 en 105 voorbereid, als afsluitingsvuren vóór de voorpostenstrook.

*) De twee voorste batterijen van I-12 RA zijn wel ook de latere dagen in de verwisselstellingen gelaten. Voornaamste reden was, dat men zich daar (in de geschutsputten) veiliger voelde. Al stonden de achterste batterijen, behalve de later toegevoegde vierde, volgens een foto ook in geschutsputten. Volgens Nierstrasz was verplaatsing wel bevolen maar na overleg niet uitgevoerd.(Ook)in verband met het vermoeden dat deze batterijen door spionnen [!] werden waargenomen." [III/3, p. 438]. Deze batterijen werden w.s. niet waargenomen, maar lagen onder kaartvuur. De posities waren ongeveer bekend uit verkenningen en luchtfoto's.

» Deze reactie is geplaatst op 8 september 2012 09:16

Dank voor je antwoord Kees. Ben zeer benieuwd naar die bevindingen over de verwachte aanvalsrichting. Ik neem aan dat ze dan de locatie rond de Buurtsteeg en de Emmikhuizerberg in gedachte hadden. Dat was natuurlijk een van de drie accessen. De Generale Staf beschouwde de Grebbeberg, de Emmikhuizerberg en de omgeving Amersfoort ook als de drie meest voor de handliggende aanvalslocaties.

Ik heb weinig begrip voor het besluit om 12.RA niet in twee kleine afdelingen op te delen en over de dislocatie van beide divisies te verdelen. Dit was zeer wezenlijke vuurkracht. Het waren de lange armen van het veldleger, essentieel om het derde echelon van de vijand te beroeren. Hoeveel effect dat heeft - we bespraken het al eens samen - zag men wel bij Scherpenzeel, waar verstandig NL strooivuur en geconcentreerd NL storingsvuur op knooppunten enorme logistieke effecten sorteerden.

Het terugvragen van een batterij 10-veld uit de veldleger opstellingen heb ik één van de bizarre besluiten gevonden van de chef landmachtstaf en zijn discipelen. Daar zat geen enkele verstandige overweging achter. Het was paniekvoetbal. Het effect was wel dat de vierde batterij dagenlang aan het verplaatsen was (elders niet werd ingezet, zoals meer uitgevraagde artillerie) en node gemist werd.

Ik wist niet dat de aanmaak slanke bg zo beperkt was. Ongelofelijk! Medio jaren twintig is er een relatief vermogen besteed aan het upgraden van de 7-veld voor dat diepere bereik en de slanke bg, en dan constateer je nu dat men er nauwelijks aanmaak op maakte! Ik vind het een prachtige vondst trouwens.

» Deze reactie is geplaatst op 8 september 2012 13:06

Ja de verwachte aanvalsrichting lag bij de Emminkhuizerberg. In die hoek waren voor de LKA veel vuren voorbereid. Waarschijnlijk moest I-12 RA daar ook bijna volledig op voorbereid blijven staan. Zoals bekend zijn de gegevens over de opgetekende vuren zeer onvolledig (na reconstructies).

» Deze reactie is geplaatst op 9 september 2012 12:37