Archeologisch onderzoek naar de commandopost van II-8 R.I.

Op 25 oktober 2011 bracht lkol. M. Teunisse samen met Grebbeberg-veteraan Ben Brus een bezoek aan de Grebbeberg met als doel het bepalen van de locatie van de commandopost van II-8 R.I. (Majoor Jacometti). Het verslag van deze zoektocht begint om 12:30 uur die dag bij het Pannenkoekenhuis op de Grebbeberg:

Klik hier voor een uitvergroting
Grebbeberg-veteraan Ben Brus geeft tijdens het veldonderzoek aanwijzingen aan archeoloog Wouter Verschoor (links) van RAAP. Michiel Teunisse en Tom Brus (rechts) luisteren belangstellend. (20 december 2011)
"Aldaar arriveerde exact om 12.30 uur Dhr. Ben Brus met vrouw en zoon. Onder het genot van een pannenkoek fotoseries bekeken om in de sfeer te komen. Dhr. Brus was erg scherp maar wat minder ter been, we besloten dan ook dat hij met de auto zover mogelijk in de richting van de mogelijke CP-locatie gebracht zou worden. Bij de slagboom aan de Heimersteinselaan aangekomen (ter hoogte van de oude ingang) bleek deze slagboom open te zijn! Dus zeer stoute schoenen aan...... en de Dhr. Brus werd over bospaden en brandgangen tot nagenoeg de achterkant van de dierentuin gebracht (wij liepen langs het hek).

Ik had drie mogelijke locaties in beeld gebracht, nr. 1 bevond zich zeg maar 150 meter van het hek af in het bos; nr. 2 wat dichter bij het hek naast een zijpad en nr. 3 (die gaf ik de minste kans) bevond zich direct naast een pad welke parallel liep (dus van west naar oost) langs het hek.

Dhr. Brus werd in een stoel gezet en door middel van vragen stellen mijnerzijds vertelde hij zijn verhaal, mijn collega's waren zeer onder de indruk, hoe hij zijn werk deed, hoe kapitein v.d. Berg zijn geweer gebruikte voor de witte zakdoek ter overgave, hoe een uur lang hevig werd geschoten uit de richting van de CP van I-8RI, dat er een officier 's nachts (nacht van 12 op 13 mei) op het pad lag en gewond was geraakt en schreeuwde om hulp ("lafaards!!") maar niet geholpen kon worden en daar ook stierf door bloedverlies, hoe de kapitein v.d. Berg nog met handgranaten gooide, de weg hoe hij werd afgevoerd, langs het westelijke hekgedeelte, hij liep langs het brandende hotel De Grebbeberg, zag de chaos van dode paarden, soldaten, en kanonnen langs de weg tegenover hotel De Grebbeberg, een Duitse officier stond midden op de weg en keek met zijn verrekijker richting viaduct, hoe hij ter hoogte van het huidige ereveld een kanon op zijn kop zag liggen met paarden daarbij die op hun rug lagen met de benen ophoog, hij werd verder afgevoerd naar hotel "De Wageningse Berg"en heeft onderweg geen artillerievuur ondergaan noch iets bemerkt van enige tegenaanval.

Klik hier voor een uitvergroting
Grebbeberg-veteraan Ben Brus op locatie tijdens het veldonderzoek door RAAP. (20 december 2011)
Tevens wist hij nog dat er een opening in het hek zat aan de achterkant van de dierentuin, je kon dan door dat hek loodrecht rijden en kwam dan op de Grebbeweg uit (navraag bij het dierenpark bevestigde dit verhaal).

Bij de eerste locatie keek hij rond maar herkende niets, tevens klopte de afstand niet tot het hek, hij vertelde dat hij in de CP "de poten van de giraffen kon zien" . Op naar de 2e locatie, maar ook daar was hij niet tevreden, de afstand naar het hek was wellicht OK, maar hij had ook in zijn post zittende officieren horen overleggen op het weggetje langs de CP, zijn officieren met officieren van hoger genummerd regiment , I-24RI Jagers, dat wist hij zeker.

Wel, ik had de hoop al verloren, Dhr. Brus is immers 94 jaar dus niet vreemd dat hij zaken niet meer herkend. We spraken af de sessie te beëindigen en alvast naar de auto te lopen, Dhr. Brus zou ondersteund door twee van mijn collega's volgen, ik kon dan alvast wat andere zaken voorbereiden. Echter het duurde maar en het duurde maar, plotseling kwam de zoon naar mij toe en riep "Vader heeft wat gevonden!"

Klik hier voor een uitvergroting
Bij de voormalige commandopost van II-8 R.I. (Majoor Jacometti) (20 december 2011)
Wij liepen terug en jawel, hij stond bij optie nummer 3!!! (die ik had overgeslagen) Hij wees op een forse rechthoekige kuil en vertelde dat dit de commandoruimte was voor de commandant, een houten container ter grootte van een treinwagon, tevens waren hier inderdaad de contouren van de U-loopgraven zichtbaar. De commandogroepruimte bevond zich niet zoals ik had verondersteld diep in het bos maar juist direct aan het pad!

Nu ging mij wel een lampje op. In gevechtsverslagen van de te hulp schietende eenheid wordt vermeld dat ze op het hek van de dierentuin stuitte, deze in Noordelijke richting volgde, de hoek omgingen in oostelijk richting LANGS DE CP van II-8RI liepen (wachtpost aangesproken) en later weer terug. D.w.z. dat a) deze eenheid zowel het hek in zicht had alsmede de CP van 8 RI en b) op het bospad liepen langs de CP.

Tevens kwam ik in de 80'er jaren een veteraan tegen in café Het Viaduct die ordonnans was geweest en mij graag meenam op zijn (vaste) route, hij vertelde toen trots bij het hek van de dierentuin dat hij in het donker precies wist hoeveel stappen hij vanaf de hoek oostwaarts moest zetten waarna hij een hoek maakte van 90 graden naar links en dan vrijwel meteen bij de ingang van de CP was (ik wist toen nog niet welke CP)."

Bron: e-mail lkol. M. Teunisse

Archeologisch onderzoek

In opdracht van Stichting De Greb heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in december 2011 een archeologisch onderzoek uitgevoerd naar de commandopost van het 2e bataljon van het 8ste Regiment Infanterie (CP II-8 RI; ook wel CP Jacometti genoemd) van het Nederlandse leger op de Grebbeberg in Rhenen. Deze commandopost was in gebruik tijdens de slag om de Grebbeberg in mei 1940. Het archeologisch onderzoek bestond uit een beknopt bureauonderzoek en een verkennend veldonderzoek in de vorm van elektrische weerstandsmetingen en metaaldetectie (pilot-fase veldonderzoek). De resultaten van het pilot-onderzoek werden in een rapport gepresenteerd welke als download onderaan deze pagina beschikbaar is gemaakt.

Achtergrond en aanleiding voor het onderzoek is de vondst in 2011 van een min of meer rechthoekige kuil direct ten noorden van het hek van Ouwehands Dierenpark door de heer M. Teunisse. Deze kuil is geïdentificeerd als het mogelijke restant van CP II-8 RI. Om meer inzicht te krijgen in de aard van bovengenoemde vondst heeft Stichting De Greb RAAP Archeologisch Adviesbureau gevraagd om een archeologisch onderzoek uit te voeren naar deze locatie.

Beantwoording onderzoeksvragen

Wat is de aard en ligging van de te verwachten resten van de commandopost?
De commandopost II-8 RI bestond oorspronkelijk uit een aantal door loopgraven met elkaar verbonden (half)ondergrondse ruimtes en lag in het bos direct ten noorden van - de toenmalige begrenzing van - Ouwehands Dierenpark.

Klik hier voor een uitvergroting
Het te onderzoeken gebied is door RAAP gemarkeerd met linten. (20 december 2011)
Wat zijn de prospectiekenmerken van de commandopost Jacometti?
De commandopost bestaat uit een vierkante tot langwerpige ondergrondse ruimte van minder dan tien meter lang. Deze ruimte lag in de binnenbocht van een zigzag lopende, noord-zuid georiënteerde, hoefijzervormige loopgraaf met aan beide zijden wallen. De breedte van de loopgraven was ongeveer drie meter. Aan de westelijke poot van de loopgraaf zaten verschillende ruimtes. Aan de oostelijke poot van de loopgraaf zat een ondergrondse schuilplaats en aan het uiteinde een ondergrondse verbindingsruimte.

Is geofysisch onderzoek op deze locatie zinvol?
Ja, op basis van de onderzoeksresultaten is een eerste indruk gekregen van de ligging en aard van de commandopost II-8 RI. Dit onderzoek heeft aangetoond dat het mogelijk is om sporen en restanten, behorende tot recente militaire structuren, op te sporen en in kaart te brengen door middel van elektrische weerstandsmetingen. Door middel van elektrische weerstandmetingen is het mogelijk gebleken op de onderzoekslocatie resten in kaart te brengen, die overeenkomen met de historische gegevens en op basis daarvan waarschijnlijk kunnen worden aangewezen als de commandopost van Jacometti. Door de toestand van het onderzoeksgebied en de natte terreinomstandigheden was het niet mogelijk om een magnetometrisch onderzoek uit te voeren.

Zo ja, met welke methode en op welke wijze kan het geofysisch onderzoek het best worden uitgevoerd?
Zolang het terrein niet is vrijgemaakt van takken en kreupelhout, kan geen magnetometrisch onderzoek worden uitgevoerd. Ook de natte terreinomstandigheden in december maakten het uitvoeren van dit type onderzoek onmogelijk. Elektrisch weerstandsonderzoek kan worden uitgevoerd, zij het met beperkingen.

Klik hier voor een uitvergroting
Ondanks de begroeiing kon de exacte ligging van de commandopost van majoor Jacometti (commandant II-8 R.I.) worden achterhaald. (20 december 2011)
Wat is de globale aard en ligging van de resten van de commandopost?
Op basis van de onderzoeksresultaten van het elektrisch weerstandsonderzoek is een eerste indruk gekregen van de resten van commandopost II-8 RI in het onderzoeksgebied. De gemeten structuur heeft een totale afmeting van ongeveer 35 bij 20 meter en beslaat het volledige zuidelijke deel van het meetgrid. De exacte ligging van de werkelijke commandopost is achterhaald. Eveneens is een gedeelte van de oostelijke loopgraaf gemeten. De werkelijke commandopost heeft een omvang van ongeveer 15 bij 13 meter en valt min of meer samen met de kuil die in het onderzoeksgebied aanwezig is. De loopgraaf heeft een breedte van ongeveer 3 tot 4 meter en loopt in oostelijke richting. Deze lijkt aan beide zijden te worden geflankeerd door een walletje.

Tijdens het veldonderzoek is een aantal vondsten gedaan die mogelijk samenhangen met de commandopost. Allereerst zijn er twee kleine metalen objecten gevonden die waarschijnlijk geïdentificeerd kunnen worden als granaat- of mortierscherven (vondstnummer 2 & 3). Ook is een bijlpik met lederen foedraal gevonden, die behoorde tot de standaarduitrusting van genisten van het Nederlandse leger in 1939-1940.

Klik hier voor een uitvergroting
De vergeten bijlpik. (2013)
Klik hier voor een uitvergroting
Detailopname van de bijlpik. (2013)

Onze hartelijke dank gaat uit naar de heren Brus en Teunisse voor het beschikbaar stellen van gegevens en voor hun aanwezigheid bij het veldwerk en naar de heer Brons voor het verlenen van assistentie bij het veldwerk.

Bron: RAAP Adviesdocument 567: Uitkomst pilot geofysisch onderzoek CP II-8 R.I. op de Grebbeberg

Download brondocument in PDF-formaat Brondocument 1
(PDF, 17.12 MB)
Download brondocument in PDF-formaat Brondocument 2
(PDF, 1.21 MB)