Discussiegroep

Eenvoudige vraag: ik ben op zoek naar het beste boek dat is verschenen over Nederlanders in Duitse krijgsgevangenschap, na mei 1940.

Ik heb het boek 'In de greep van de vijand' van Klaas Kornaat in mijn bezit, maar dat gaat niet al te diep en laat heel veel vragen onbeantwoord.

Welk boek zouden jullie me aanraden? (als er al iets goeds is...)

» Dit bericht is geplaatst op 10 maart 2009 13:58

Een echt compleet en vooral breed representatief boek over Nederlanders in Duits krijgsgevangenschap is mij niet bekend.

Ikzelf heb erg veel gehad aan 'Officieren achter prikkeldraad' van Leo de Hartog en het prachtige autobiografische werk van Hans Larive 'Vannacht varen de Hollanders'. Dat laatste werk beschrijft de selecte groep beroepsmilitairen die gevangen werd gezet c.q. gehouden nadat ze de verklaring hadden geweigerd te ondertekenen.

» Deze reactie is geplaatst op 10 maart 2009 14:20

Ook het boek "De zak met Vlooien" is een aanrader.

» Deze reactie is geplaatst op 10 maart 2009 20:13

Heren, dank voor de tips. Ik ga achter die titels aan.

Daar moet dus nog een goed, alomvattend boek over komen: de demobilisatie van zomer 1940 en het krijgsgevangenschap van Nederlandse militairen.

» Deze reactie is geplaatst op 11 maart 2009 11:29

'Vannacht varen de Hollanders' - check.
'Officieren achter prikkeldraad' - check.
'De zak met vlooien' - check.

Alle drie opgesnord en aangschaft in het antiquarische circuit.

Om maar even te onderstrepen dat ik jullie tips bijzonder serieus neem, en vrijwel altijd tot actie overga.

Bedankt dus.

» Deze reactie is geplaatst op 24 maart 2009 19:54

Vanuit het perspectief van de marine staat het e.e.a. in het boek van Ph. M. Bosscher "De Koninklijke Marine in de Tweede Wereldoorlog" (3 volumes).

Iets te duur om zomaar aan te schaffen denk ik, maar elke bibliotheek heeft deze serie wel.

» Deze reactie is geplaatst op 25 maart 2009 20:01

Van de drie boeken die ik heb aangeschaft (zie onder) heb ik 'De zak met vlooien' inmiddels uitgelezen. De andere twee moeten nog even wachten, maar liggen klaar.

Even een soort 'boekbespreking', of liever gezegd: zomaar wat gedachten.

'De zak met vlooien' gaat over de talloze, eigenlijk continue ontvluchtingspogingen van Nederlandse officieren, die in totaal met ongeveer 2000 man zaten opgesloten in achtereenvolgens de krijgsgevangenenkampen van Neurenberg, Stanislau (Polen) en Neu-Brandenburg. Wat een onwaarschijnlijk verhaal. De ik-figuur (auteur Gijsbrecht van Amstel) is drie jaar lang continu bij allerlei ontsnappingspogingen betrokken. Tunnels graven, bij nacht gaten in de afrastering knippen, in vermomming proberen de poort uit te lopen... etcetera, etcetera.

Eenmaal lukt het Van Amstel en zijn kompaan Paul om echt weg te komen, maar ze worden na een lange trektocht door de Karpaten weer opgepakt ter hoogte van de Pools-Hongaarse grens. Verder mislukken eigenlijk alle pogingen; vooral op de tunnelpogingen rust een vloek. In totaal graven ze in Stanislau en Neu-Brandenburg vele honderden meters tunnel.

De avonturen zijn nauwelijks te geloven en Van Amstel weet goed hoe je een spannende anekdote vertelt. Waar je even aan moet wennen is zijn toffe-jongens-toontje: Duitsers zijn 'edel-Germaantjes', als de Nederlanders weer eens betrapt worden en de Duitse Hauptmann buldert wat ze daar staan te doen, is het antwoord steeds iets schijtlolligs als "We stonden op de tram te wachten", etc. Dat is soms wat vermoeiend, maar daar lees je vanzelf overheen en dan is 'De zak met vlooien' een pageturner. Je ziet de film al voor je, als het ware, om die discussie maar weer eens op te rakelen. De Nederlandse filmindustrie kan misschien nooit het geld bijeenharken om een waardige film te maken over de Slag om de Greb, maar dit boek...? Ik zou zeggen: spannender dan 'De Bunker' met Thom Hoffmann - en qua logistiek en enscenering misschien wél te realiseren.

Dan nog even wat inhoudelijk-historische gedachten. Er van uitgaande dat Van Amstel het verhaal accuraat heeft opgeschreven, heb ik me er hooglijk over verbaasd hoe laconiek de Duitsers waren over de continue ontsnappingspogingen van de Nederlandse officieren in het algemeen, en die van Van Amstel in het bijzonder. Ze verzinnen een stoutmoedig plan, dat valt vervolgens in duigen en telkens weer (tot wel tien, vijftien keer toe) komen de betrokkenen er van af met tien dagen cel, om vervolgens weer aan de slag te gaan met de volgende tunnel, of route via een ongebruikte zolder. De kampbewakers lijken er zelfs de humor wel van in te zien.

De Nederlanders stelen voortdurend als de raven: allerlei gereedschap, sleutels, documenten en wat dies meer zij. Als we Van Amstel mogen geloven, stonden de Duitsers bij de ontdekking van weer zo'n zakkenrollerij te schelden en te stampvoeten, maar accepteerden ze daarna 'sportief' hun nederlaag. Als voorbeeld noem ik een poging om in Neu-Brandenburg doodleuk met toestemming de poort uit te wandelen, onder aanvoering van een als Duitser vermomde Nederlander met valse papieren. De Duitse schildwacht wordt argwanend, het plannetje gaat bij de slagboom in rook op, waarop de Nederlanders allemaal hun gereedschap en vervalste Ausweis terug het kamp in gooien (voor de ogen van de Duitsers), zodat de Nederlandse collega's dat spul kunnen verstoppen in de barakken. Daaronder ook een blauw pakket met belangrijke vervalste documenten. Het ligt in de modder en de Duitsers roepen: "Laten liggen dat pakket. Wie er een vinger naar uitsteekt, zal worden neergeschoten." Terwijl een bewaker uit zijn wachttoren klautert om het pakket op te halen, trekt een Nederlandse majoor de aandacht door het op een schreeuwen te zetten. De Duitsers kijken even zijn kant op - en weg is het blauwe pakket. Door de Nederlanders op het onbewaakte ogenblik weggegrist. De Hollanders lachen; de Duitsers staan er onnozel bij te kijken - en dat was het dan. Pakket gered.

Het komt me zeer, zeer ongeloofwaardig voor, als ik eerlijk ben. De Duitsers behandelden krijgsgevangen officieren kennelijk vrij goed, maar ik kan me toch niet voorstellen dat ze zich bij voortduring lieten piepelen door de Nederlandse 'vlooien'. Het wil er bij mij amper in dat er niet gezegd is: "Zolang dat blauwe pakket niet is ingeleverd, zitten de dertig man die er het dichtst bij stonden in een cel zonder licht en zonder bed - en krijgt de rest geen eten, geen post en geen warm water. Elke tunnel die we vanaf heden nog ontdekken, gooien we dicht met de gravers erin. We zullen nog wel eens zien wie er hier de langste adem heeft. Volgende vluchters arresteren we niet, maar schieten we dood."

Maar nee: nergens in het boek slaan de Duitsers ook maar zo'n toon aan, laat staan dat het gebeurt.

Heeft Van Amstel het, in het kader van zijn olijke jongenstoontje, allemaal wat 'gezelliger' gemaakt dan het was? Of waren de Duitsers werkelijk zo sportief waar het om uitbraakpogingen ging? Waar het de historische juistheid van het geschetste beeld betreft, heb ik de indruk dat het Pietje Bell-toontje van Van Amstel wat verraderlijk is. Kan iemand hier iets zinnigs over zeggen?

Overigens noemt Van Amstel ergens de ontsnappingspogingen van Larive. Dus zijn boek ('vannacht varen de Hollanders') is als volgende aan de beurt.

» Deze reactie is geplaatst op 16 juni 2009 13:55

Leuk, zo'n bespreking Menno.

De Geneefse bepalingen ex verdrag 1929 in de sectie D bepalen over de strafrechtelijke sancties die krijgsgevangenen mogen worden opgelegd, en wanneer de doodstraf mag worden opgelegd voor ontvluchting, verzet, enz.

In wezen waren de Duitsers jegens de Westerse Geallieerde gevangenen vrij trouw in het volgen van de conventies. Dat gold niet voor Poolse en Sovjet gevangenen. Het was voorts sterk afhankelijk van de kampcommandanten, de mate waarin de Gestapo geinteresseerd was in het kamp en/of de gevangenen en de sector waar men gevangen zat, of er een streng of enigszins lankmoediger regiem was. In wezen kan men stellen dat kampen waar marine en luchtmachtpersoneel werden gevangen gehouden, meestal het meest liberale regiem heerste. Bijna een sportieve sfeer tussen bewakers en bewaakten. Kijk eens naar Colditz, waar zogenaamd de kampioen ontsnappers werden opgesloten, maar waar de ene na de andere poging zonder werkelijke sanctie mocht worden gedaan. Ook elders is het inderdaad vaak bijna een spel geweest tussen bewakers en gevangenen. Maar net zo goed zijn er kampen geweest met een consequent grimmige sfeer of - zoals met StalagLuft III - waar de Gestapo ingreep na een grootschalige ontsnapping. En hoewel men er graag schande van spreekt dat de Duitsers toen een 50 man executeerden, was het oorlogsrecht daarin in principe ondersteunend.

De verhalen over wat Duitse gevangenen flikten in Britse of Canadese kampen waren ook niet van de lucht. Over het algemeen moet je afwegen dat a) de bewaking bestond uit WOI veteranen, Landwehr en/of oorlogsinvaliden, b) dat er vaak wel sprake was van een beetje 'gunnen' van vallende kruimels van de tafel en c) na 1942 het veel bewakers duidelijk werd dat Duitsland de oorlog ging verliezen. Daarnaast zal de portie overdrijving hier of daar echt aanwezig zijn. Vrijwel alles wordt nadien stoerder opgediend dan het werd gekookt ...

» Deze reactie is geplaatst op 16 juni 2009 19:34

Zak met vlooien is een erg spannend boek en ook nog gebaseerd op een waargebeurd verhaal!

» Deze reactie is geplaatst op 18 juni 2009 12:03

Inmiddels ook 'Vannacht varen de Hollanders' van Hans Larive uitgelezen. En dus weer even een korte bespreking.

Anders dan in 'De zak met vlooien' (dat in zijn geheel over ontsnappingspogingen uit krijgsgevangenschap gaat) is het krijgsgevangenenkamp (en de ontsnapping daaruit) feitelijk slechts een klein deel van Larives verhaal, dat feitelijk in drie delen valt op te splitsen: eerst een klein blokje 'meidagen', daarna een blok krijgsgevangenschap en daarna de hoofdmoot, namelijk luitenant ter zee Larives tijd als commandant van verschillende kleine MTB's (Motor Torpedo Boats), die vanuit Dover Duitse convooien moesten aanvallen.

Ik vond het boek beter geschreven en prettiger leesbaar dan dat van Van Amstel, wiens 'schijtlollige' toontje ik wel eens licht hinderlijk vond. Ook Larive schrijft wel eens op een jongensachtig toontje, maar niet zo nadrukkelijk en al met al vlotter. Juist door dat toontje wekte Van Amstel ook wel eens de indruk dat hij de zaken wel eens wat aandikte. Op dat vlak komt Larive ook op me over als een betrouwbaarder verslaggever.

Over de meidagen kunnen we kort zijn: Larive voer met de HMS Van Galen wat rond, belandde op de Nieuwe Waterweg en werd daar aangevallen door Stuka's. Einde oorlog. Larive hoorde tot de kleine groep die de bekende verklaring weigerde te ondertekenen en werd afgevoerd naar Oflag VI-A in Soest (niet het Nederlandse, maar het Duitse). Hij weet te ontsnappen, bereikt per trein de Zwitserse grens, maar loopt - letterlijk op een steenworp van Zwitserland - alsnog tegen de lamp.

Hij belandt in Colditz en toen ik las hoe Larive en Steinmetz er tussenuit wisten te knijpen, had ik te doen met Van Amstel, die de ene na de andere poging zag mislukken en honderden meters tunnel groef, steeds tevergeefs. Voor Larive leek het kinderlijk simpel. Wegens ruimtegebrek werden hij en zijn medegevangenen gelucht in een soort plantsoentje buiten het kamp. In dat plantsoentje ontdekten ze een putdeksel. De collega's dekten hem (en zijn collega Steinmetz) door pal voor de put een balspel te gaan staan spelen, terwijl op een andere plek een collega opzichtig een gat in het hek ging zitten knippen en bij zijn ontdekking deed alsof er al enkele officieren op de vlucht waren. Onderwijl hadden Larive en Steinmetz zich in de put laten glijden - en bleven ze daar zitten tot het donker was.

Via Gibraltar wist hij Engeland te bereiken, waar hij uitgroeide tot een gewaardeerd en succesvol LtZ in Dover. Over die periode treed ik hier niet in detail, maar ik vond het bijzonder leerzaam om te lezen over dit aspect van de oorlog ter zee, en hoe deze dienst in de praktijk te werk ging.

Aanbevelenswaardig, dit boek, en het hoeft niet duur te zijn. Ik betaalde een euro of zeven, acht voor mijn exemplaar.

» Deze reactie is geplaatst op 11 augustus 2009 13:40

Ben het roerend met je eens qua beschrijvingen, Menno en het wordt bovendien zeer gewaardeerd hoe je dat alhier vormgeeft.

Misschien een kleine aanvulling, althans vanuit mijn beleving. Je merkt heel terecht op dat er nogal eens een soort studentikoos soort humor vervlochten is in de werken. Toch is die toonsoort, die wat oud Christelijke humor zoals ik het vaak noem, wel een beetje typerend voor de tijd waarin de boeken werden geschreven. Ook vinden we in opvallend veel films uit de jaren zestig en zeventig (en zelfs later, neem eens de serie Colditz) dit soort competitieve licht flauwe humor waar als het krijgsgevangenzaken betreft. Zelfs de film 'Great Escape' (de vrije cineastische vertaling van de werkelijke ontsnapping uit StalagLuft III) bevat die plagerige komische noot door het hele verhaal. Hoewel ook Bram van der Stok in zijn 'Vlieger van Oranje' soms heel luchtig schreef over die tijd. Of was dat de Britse invloed, waar over ernstige zaken soms met veel cynische humor geschreven en gesproken kon worden?

Het beeld dat uit al die media gevormd wordt doet echter denken alsof het slechts een spel was om de 'goonies' te slim af te zijn ...! Onwillekeurig lezen de vaak in de boeken uitgebreid beschreven ontsnappingspogingen soms ook weg als een spannend spel dat tussen bewakers en gevangenen werd gespeeld. Want eigenlijk laten we ons best vaak door bekeken films vast een beeld vormen van gebeurtenissen.

Het is exact die wetenschap van beinvloed beeld door films, die me altijd als tegenstander heeft gevormd van nieuwe oorlogsproducties over de Nederlandse worsteling in mei 1940.

» Deze reactie is geplaatst op 11 augustus 2009 14:30