Discussiegroep

In Wageningen aan de Zwarteweg (op het vroeger landgoed Oranje Nassau Oord) werd kort geleden een vliegtuigbom onschadelijk gemaakt. Daarmee zijn weer wat losse eindjes weggewerkt. Eén van de redacteuren van de Historische Vereniging Oud Wageningen schrijft hierover in het eerstvolgend nummer van hun blad (Dank voor de tip, heren).

De locatie was omgerekend ongeveer 176,7-443,5. Op een TK uit 1939 bij de eerste O van Oranje Nassau Oord. De bom lag vrij oppervlakkig, vrijwel horizontaal. Dat wijst erop, dat de bom van lage hoogte werd afgeworpen. Waarschijnlijk was die te laag (vlak boven de boomkronen ?). Bekend is, dat bij het afwerpen geklommen moest worden naar tenminste 300 m hoogte. Daaronder werkte de automatische beveiliging, waardoor de bommen niet op scherp konden worden gesteld [Molenaar, Luchtverdediging, p. 291, 292].

Zo goed als zeker is deze bom afkomstig van de Nederlandse actie in de vroege ochtend van 13.5.40. Vier CX-en (strategische verkenners) uit Bergen wierpen toen mijnbommen van 50 kg af, en mitrailleerden samen met hun escorte Duitse posities. Elke CX droeg acht van deze bommen. Ze werden begeleid door 5 DXXI-en (jagers) uit Buiksloot.
Volgens de Nederlandse verslagen werden de bommen afgeworpen op waargenomen vijandelijke artillerie in de westelijke bosrand NO van Wageningen. Eén verslag [NIMH Coll 409, Inv Nr 540003] geeft aan, dat de bommen vielen op een gebied met frontbreedte van 80 - 100 m, lang circa 100 m. Het rapport van Cdt II-1 LvR [idem] gaf aan, dat vermoedelijk geen doel werd getroffen. Bedacht moet worden dat als één seconde vroeger of later op de knop werd gedrukt, dit al bijna 90 m scheelde bij een maximum snelheid van 316 km/u van de CX.

Uit een Duitse Lagenkarte van X. AK is bekend, dat in de ochtend van 13.5.40 twee batterijen Mörser op de Wageningse Berg stonden. Eén bij Nol in 't Bosch, de andere in het aangegeven doelgebied.

De actie wordt ook beschreven in een document van een Obergefreiter van Beobachtungs Abteiling 30, geplaatst op Axis History Forum. Verdere gegevens waren helaas niet bekend. Link http://forum.axishistory.com/viewtopic.php?t=121237

Dit verhaal is niet op alle details juist. Onder andere wordt ten onrechte aangegeven dat hierbij een toestel werd neergeschoten. Vermoedelijk zijn hierbij verschillende acties met elkaar verward. Bij een actie op 12.5.40 werd een Nederlands vliegtuig getroffen door Flak-mitrailleurs.
Interessant is, dat de Obergefreiter aangaf dat de hele afdeling (Beob Abt 30) niet al op 11.5.40 volledig ingezet werd. Hij kwam op 13.5 pas uit gereedstelling oost van Arnhem. Waarnemingsposten werden vermoedelijk ingericht:

1) In de kerktoren van Bennekom
2) In een huis aan de Diedenweg
3) In een gebouw van de LH aan de Ritzema Bosweg

Het Duitse stuk stelt, dat (vooral) betongranaten werden gebruikt om de kazematten te vernielen. Hiervoor zijn door mij geen verdere aanwijzingen gevonden. Maar de trefkans van deze doelen was voor de Mörser vanaf de Wageningse Berg (afstand naar Hoornwerk rond de 7 km) ook vrij klein door de lengtespreiding die enkele tientallen meters bedroeg voor 50% van de schoten. De breedtespreiding was kleiner.

» Dit bericht is geplaatst op 20 maart 2012 12:14

Ook ik dacht dat dit wellicht een bom kon zijn van het Nederlandse bombardement toen ik erover hoorde, hoewel ik direct ook cynisch was over de kansen.

In de lokale pers verscheen de verwijzing naar de luchtaanval op de wijk Sahara (Hamelakkers) in Wageningen. Op 17 september 1944 werd in het kader van ondersteuning van de luchtlanding bij Arnhem en Oosterbeek in de sector luchtsteun gegeven. Daarbij werd de wijk Sahara ook aangevallen met naar verluid ruim 150 bommen door Amerikaanse bommenwerpers afgeworpen, met als gevolg 40 doden. Deze wijk ligt ten oosten van de Wageningse Berg. Ook het lab van de landbouwscheikunde kreeg enige voltreffers.

Een foto van de bom is echter hier te zien:
http://www.gelderlander.nl/voorpagina/devallei/10652316/Hobbyist-vindt-vliegtuigbom-in-Wageningse-Bos.ece

Die bom doet niet aan een Amerikaanse of Britse bom denken, die geen doorlopende staartvin hadden volgens mij. Hij doet wél aan de Nederlandse 25 kg en 50 kg bom denken. Ik denk dus ook dat we hier met een Nederlandse bom van doen hebben. Als deze van 50 kg is, waar het qua maatvoering op lijkt, dan kan dit slechts twee bombardementsvluchten betreffen, beide op 13 mei uitgevoerd. Op 12 mei werden weliswaar ook enige bommen geworpen, maar dit waren 25 kg bommen (en mogelijk enige splinterbommen van 8 kg) van twee C-V'n.

Ik deel in deze dus de analyse van Ruissen. Bovendien geeft het aan dat het Nederlandse verslag klopt dat men bij de O van Oranje Nassau Oord bombarderen moest. De reden voor het niet detoneren van de bom lijkt echter te liggen in het 'onfortuin' dat de bom precies langs een aflopende glooiing landde, en dus niet veroorzaakt door een te lage afworp. Hoewel dat laatste beslist niet is uitgesloten. Het bekende 'afrolmechanisme' was immers zodanig ingesteld dat een minimale vluchtlengte moest worden gemaakt voordat de bom scherp gesteld was. Als de bom voordien insloeg was deze niet scherp en ontplofte dus niet.

» Deze reactie is geplaatst op 20 maart 2012 13:35

Fijn dat je mijn analyse voor een groot deel deelt, Allert. Als aanvulling op mijn stukje nog wat details.

De wijk Hamelakkers (Sahara)ligt Noord van wat echte Wageningers "De Wageningse Berg" noemen (het gebied oost van de oude stad met de vroegere gebouwen van de LH, landgoed Belmonte, Hotel Wageningse Berg, Watertoren).
Mijn begrip "Wageningse Berg" is ruimer. Het omvat ook de heuvelrug tussen Wageningen en Ede. De voortzetting naar het noorden van de eigenlijke Wageningse Berg.

De aanwijzingen die de vliegcommandanten kregen, waren erg onduidelijk. Volgens Molenaar werd als doelgebied opgegeven "vt 36-38". Als dat daar geen typfout is, maar werkelijk zo in het bevel heeft gestaan [het origineel is nog niet opgespoord] kan dat niet juist zijn. Het betrof coördinaten in een oud systeem, van de TK volgens Bonne-projectie. Deze liepen voor x van 0 tot 40, voor y van 50 tot 75. Er zal daarom bedoeld zijn geweest "vt 36-68". Dat ligt bij de [eerste] O van ONO. Dat laatste stond ook al niet in het bevel. Er was dan ook een lang telefoongesprek nodig om het doelgebied helder te krijgen.

Dat een batterij Mörser door onze vliegtuigen aangevallen werd, was tenslotte eigenlijk toeval. De Mörser kwamen die ochtend voor het eerst in actie.
Er was in voorgaande dagen geklaagd over hinderlijk vuur van zwaar Duits geschut. Dat was mogelijk van III/AR 311 (bij de wielerbaan), of van 10 en 11/AR 256 (tm ochtend 12.5.40 in Renkum. Daarna waarschijnlijk verplaatst naar de Bosrand. Middag 13.5.40 verder verplaatst naar de Bornse Steeg).

» Deze reactie is geplaatst op 20 maart 2012 18:10

Dit is zonder enige twijfel een Nederlandse 50 kg mijnbom. Die waren er in twee varianten, met en zonder rond verbindingsstuk rond de finnen.
Is de bom tot ontploffing gebracht? Ik neem aan van wel, maar dat zou toch wel zonde zijn.
In de jaren 90 is een 8 kg scherfbom gevonden op het "geheime" vliegveld Ruigenhoek en helaas ook tot ontploffing gebracht.
Ik vind het persoonlijk wel jammer, het zijn tenslotte ook stukjes historie.

» Deze reactie is geplaatst op 29 maart 2012 15:09

Ik heb deze idd Nederlandse(50Kg)bom gevonden, deze lag ongeveer onderaan het Zwarte-pad (50mtr rechts, richting Nol in 't bos, 80mtr links het bos in. N51 58.792 E5 42.195
Vanuit deze vindplaats richting Dennenrust liggen er nog meerdere bomkraters in het bos.

» Deze reactie is geplaatst op 14 september 2012 13:28

Dank voor de nadere info. In RD-NAP coördinaten is dat in m nauwkeurig: 176,713 - 443,543. Dat is een flink eind uit de buurt van de voor 12.5.40 aan I-12 RA opgegeven coördinaten.
Duidelijk is hiermee dat de Mörser (als die het waren op 13.5.40, maar dat is wel zeer waarschijnlijk) in een andere stelling stonden dan 10. en 11./256. AR de dag ervoor. Als die 12.5.40 tenminste bij Dorskamp stonden. Het is namelijk ook niet uitgesloten dat III./311. AR door de LMA (onnauwkeurig) op die plaats werd ingemeten. Naar mijn inschatting stond minstens één batterij van III./311.AR vanaf de middag van 12.5.40 meer richting Dolderstraat. Ongeveer op 175,8 - 443,3.
Vast staat ook, dat die batterijen in de ochtend van 13.5. al west van Wageningen kwamen. Het is dus een redelijk veilige gok dat de bommen min of meer bij toeval op de Mörser werden afgeworpen.

» Deze reactie is geplaatst op 14 september 2012 17:20

Zo, dat is interessant. Dat is trouwens behoorlijk naar het oosten. Ik denk dat Cees wel geinteresseerd zal zijn naar die locatie! We weten van Postma dat het bos en de aard opspatte bij de detonatie der bommen.

Leuk dat u hier reageert! Unieke vondst ook. Weet u of de bom is vernietigd of dat men deze geheel geeft gedemonteerd? Het is tenslotte uniek dat een oude Nederlandse mijnbom is teruggevonden. Ik kan me niet voorstellen dat er nog een exemplaar de oorlog overleefd heeft. Lijkt me toch een unieke body om in de tentoonstellingsruimte van de EOD neer te zetten!

» Deze reactie is geplaatst op 14 september 2012 17:39

Deze bom is ter plaatsen vernietigd door de EOD omdat hij niet verplaatst kon worden.
De enorme kater ligt op 2 meter van het wandelpad af en is hierdoor niet te missen.
Ik zal met mijn gps nog eens een rondje maken en div. kraters lokaliseren in het bos, en deze dan weer met u allen delen.

» Deze reactie is geplaatst op 17 september 2012 13:41

Dat zou heel fijn zijn! Dat zou Cees Ruissen denk ik ook zeer helpen met zijn studie. Hartelijk dank dat u deze info met ons deelt.

» Deze reactie is geplaatst op 17 september 2012 16:10

Ja, het is (ook voor anderen) zeker interessant om nog iets van het spreidingspatroon te zien. Dat maakt dan duidelijk waar (de nu teruggevonden 10 ? van) de 32 mijnbommen terecht kwamen. Volgens het officiële verslag van de vliegers zouden de bommen in een gebied van ongeveer 100 m breed en 100 m diep terechtgekomen zijn. Zie het eerste bericht.
De doelen waarop de bommen werden afgeworpen zijn voor mij al wel duidelijk. Een batterij 15 cm s FH 18(waarschijnlijk in de Bosrand bij Dorskamp) van IV./256. AR, en een batterij 21 cm Mörser 18 (zuid van de Geertjesweg in het bos). Voor beide eenheden is de aanval in Duitse bronnen beschreven. De bommen hebben beide batterijen gemist volgens de verslagen. In het eerste geval waarschijnlijk met honderden meters. In het laatste geval viel een bom een meter of 10 van het rechterstuk. Op bijgaand kaartje is de benaderde locatie van de bomvondst met een zwart kruisje aangegeven. Vlak bij één van twee rood omcirkelde stippen die de posities van de Mörser (volgens een Lagenkarte) aangeven. De andere was bij Nol in 't Bosch.

» Deze reactie is geplaatst op 18 september 2012 10:10

Misschien volslagen overbodig, maar toch maar.

Nog een belangrijke waarschuwing voor mogelijke bomtoeristen. Pas op ! Levensgevaarlijk ! Er kunnen in dit gebied nog meer onontplofte bommen liggen van 50 kg. Zeker als de diagnose van Allert juist is, dat de bom die nu onschadelijk gemaakt werd niet ontplofte omdat die terecht kwam tegen de heuvelrug. Dat zal dan voor meer bommen (zeker die van hetzelfde vliegtuig) gelden. Dus ga in dit gebied beslist niet graven. Zoals de vinder aangaf, werd de begin maart gevonden bom door de EODD als onstabiel beschouwd en daarom ter plekke opgeblazen.

» Deze reactie is geplaatst op 18 september 2012 12:07

Mooie verduidelijking, Cees.

Een vraagje nog. Ik maak op uit je reactie dat je van de sAAbt.735 een verslag hebt? Of lees ik dat verkeerd? Ik ben wel benieuwd naar dat verslag, omdat ik er nog steeds niet uit ben waar sAABt.735 op 10 mei nu geëindigd is in het achterland van 256.ID.

» Deze reactie is geplaatst op 18 september 2012 12:12

Munitie kisten van vermoedelijk twee stuks 15 cm geschut zijn op deze locatie te vinden N51 58.379 E5 42.135 evenals de grondverstoringen die deze stukken geschut hebben achtergelaten. Dit ligt precies tussen de paden Tweede dorstkampweg-Domeinweg-Bredeweg.

Persoonlijk vind ik deze paden zeer interessant voor enig nader onderzoek; Papenpad, grenspad,boven aan het zwarte pad grote kraters, domeinweg en scheidingslaan. Maar goed ik zal mijn bevindingen daarvan later nog eens met u allen delen.

» Deze reactie is geplaatst op 18 september 2012 12:33

Zeer interessant ook de nieuwe info over de munitiekisten van de 15 cm batterij. De plaats even vlug geplot op Google Earth. RD-NAP coördinaten zijn 176,648-442,777. Dat is pal zuid van de Domeinweg. Klopt dat ?
Het lijkt erop, dat het 15 cm geschut dan juist op de oosthelling (33 - 30 m lijn)stond, dus net buiten direct zicht. Hetzelfde gold voor de zichtlijn van de Mörser. Slim gekozen opstellingen dus.
Mijn info over de locaties van de Mörser komt in de eerste plaats van twee Lagenkarten, daarnaast uit het verslag van een Obergefreiter van 3./Bb. 30, tenslotte (voor Nol in 't Bosch) ook van Kapt Puffius, NIMH 506001, Bijlage bij Verslag Cdt IV Div.

» Deze reactie is geplaatst op 18 september 2012 15:25

Aj,
Kloppen de opgegeven coördinaten van de bomvondst wel ? Anders gezegd, in welk coördinatenstelsel werkt je GPS ?

» Deze reactie is geplaatst op 1 oktober 2012 15:40

Waarschijnlijk werk je met gps-coördinaten WGS84-ETRS89. In dat geval zijn de RD-NAP coördinaten van de munitievondst omgerekend 176,647 - 442,776.

Het lijkt erop, dat je een stellingcomplex van twee batterijen s FH 18 hebt ontdekt. Zie mijn nieuwe stukje over Dorskamp.
Als je nog gegevens over de munitie hebt, hoor ik het graag. Stonden er misschien nog leesbare opschriften op de kist ?

Zeer bedankt !

» Deze reactie is geplaatst op 4 oktober 2012 12:56

@ CJR

Mijn excuus voor de late reactie ! Ik bezit een garmin 62 en ik kan u niet zo 1,2,3 zeggen met welke gps-coördinaten deze werkt.

Ze zijn al eerder gevonden deze kisten, toen ik ze vond ben ik gaan googelen en vond er zelfs een afbeelding van, deze kunt u o.a. vinden op: http://www.wo2meteigenogen.nl/wageningen/1944/
Verder stond er geen echt leesbare tekst op, wel wat letters maar daar kon ik zelf niks van maken.

Niet met alle zekerheid vermoed ik naast het papenpad nog een stelling te hebben gevonden deze ligt plus minus op N51 58.957 E5 42.322

En nog een vermoeden van mij persoonlijk is dat er vanaf het heidenpark ook met beton munitie op de greb is geschoten.

Maargoed, indien u wilt kunnen we deze plekken wel een keer bezoeken, mail me dan gerust.

» Deze reactie is geplaatst op 12 oktober 2012 14:01

Dank voor alle info. De Garmin zal met WGS84 werken, net zoals mijn Garmin gps van een ander type. Dan weet ik voor het ogenblik genoeg.

Het is inderdaad heel goed mogelijk dat wel betonmunitie werd gebruikt door de Mörser. Een Duits verslag van een artillerist uit mei 1940 gaf dat ook wel aan, maar in de bevoorrading werd het dan weer niet genoemd. Vandaar mijn twijfel.

Mocht ik weer een keer in de buurt komen, dan maken we een afspraak. Voorlopig zit het niet in de planning. Vorige week ben ik al twee keer wezen kijken in Wageningen. Eerst bij de door jou aangegeven plek van de vliegtuigbom, daarna op die van je munitievondst achter Dorskamp.

Eerder had ik alleen in de bosrand gezocht de Geertjesweg eens afgelopen naar Nol in 't Bosch. Maar mijn indruk was toen nog, dat het erg onwaarschijnlijk was dat in het vrij dicht begroeid bosgebied met smalle zandpaden Duits geschut had gestaan. Kaarten en foto's en jouw melding hebben me nu definitief van gedachten doen veranderen.

Het terrein is dan ook wel sterk veranderd vergeleken met de kaart en luchtfoto uit die tijd. Lage boompjes (eiken, beuken, sparren) zijn woudreuzen geworden en veel houtopslag heeft wortel geschoten in gebied dat blijkbaar vroeger minder begroeid was.

Succes met de verdere opsporingsacties. Houd ons maar op de hoogte van eventuele verdere vondsten. Prima werk !

» Deze reactie is geplaatst op 12 oktober 2012 18:14

@ Aj

Over de nieuwe mogelijke locatie heb ik nog even wat verder zitten puzzelen. Het zou een reserve-locatie kunnen zijn van de batterijen s FH 18. In een officieel Duits dagboek van die eenheid wordt een reservestelling NO van de toen bezette stelling (in de bosrand achter Dorskamp) genoemd. De batterij moest na de bomaanval in de ochtend van 13.5.40 "naar de reservestelling NO" worden verplaatst.

Heb je op die nieuwe plek nog duidelijke sporen van Duitse aanwezigheid gevonden ? Als ik naar kaart en luchtfoto kijk, lijkt het me een onwaarschijnlijke plek voor zwaar geschut dat eigenlijk verharde wegen nodig had. Maar aan het gebied achter Dorskamp zou ik ook nooit gedacht hebben. En vlakbij waar je de bom vond (een meter of 50 verder, misschien op de akkers verderop, de kaarten die ik heb zijn daarover niet zo duidelijk) en "bij Nol in 't Bosch" hebben dit gebied volgens Duitse verslagen en situatiekaarten wel Mörser gestaan.

Over de door jou net gevonden locatie (plus minus op N51 58.957 E5 42.322) heb ik om een andere reden nog even moeten peinzen. Want ik twijfel, of de Duitse geschuttrekkers de helling van de Wageningse Berg vanuit Renkum wel konden nemen. Ik vind die helling (over de Geertjesweg en het verlengde daarvan) vanuit Renkum erg steil. Het gemotoriseerd geschut kwam uit de richting Renkum. Vermoedelijk dan wel over de Veerweg en de Rijksstraatweg.

» Deze reactie is geplaatst op 13 oktober 2012 07:01

@ CJR

Fijn om te lezen dat mijn bevindingen u een duidelijker beeld geven.
Mocht ik in de toekomst nog iets tegenkomen zal ik het u zeker melden.

» Deze reactie is geplaatst op 13 oktober 2012 11:12

@ CJR

De bodemverstoring op de (nieuwe locatie)vertonen ongeveer de zelfde sporen als die van 'achter de Dorskamp'. Vanaf de geertjesweg 200m het papenpad op is redelijk vlak, toch staat u dan na 200m op een heuvelrug. De bodemvondsten (uurtje zoeken) op deze plek zijn enkele verschoten kogelpunten (mss NL?, beschoten doelen door LuVa?)en nog een opmerkelijk en vreemde vondst; een Duitse verpakking van Gummi schutz (condooms). Het papenpad zou evt. verstevigd kunnen zijn met boomstammen o.i.d. om het geschut niet weg te laten zakken in de bodem, de geertjesweg was toen vermoedelijk al wel verhard gok ik zo een beetje; al kan dit ook tot verwarring lijden natuurlijk.
Op de akkers en in de bosrand(en) heb ik nog nooit iets gevonden wat ik aan de Duitsers kon linken, wil ook niet zeggen dat ze er dan ook niet gezetten hebben natuurlijk. Maar ter hoogte van de bom vondst, aan de andere kant van de geertjesweg op het vlakke gedeelte N51 58.737 E5 42.240 heb ik ooit vermoedelijk cammo-tentzeil-ogen en wat haringen gevonden, vanuit deze plek rechts naar boven lopend naar de T splitsing zwarteweg(pad)-eerste dorskamp ligt nog een vreemde bodemverstoring die ik nog een keer wil gaan bekijken, of dit bomgaten of een mogelijke stelling zou zijn kan ik u voor alsnog niet zeggen, maar ik beloof u hier snel meer over te berichten.

» Deze reactie is geplaatst op 13 oktober 2012 17:33

Mooie info. Alvast weer bedankt.

» Deze reactie is geplaatst op 14 oktober 2012 15:11

@ CJR

Ik vermoed dat het hier (N51 58.720 E5 42.308) toch om een stelling gaat en ik denk dat het dan om kleinere stukken geschut zou moeten gaan, maar gezien de bodemverstoring is er hier best een grote concentratie mogelijk geweest. Maar het zou aardig zijn als hier
een keertje iemand een kijkje gaat nemen die deze bodemverstoring evt. duidelijker zou kunnen verklaren, ik weet 95% zeker dat het een stelling is, maar ik ben ook maar een 'leek' op dit gebied. En mocht u ooit eens een kopie van mijn gps-tracks willen ontvangen dan vind ik dat geen enkel probleem.

Hopelijk past dit een beetje in uw 'plaatje' en kunt u er wat mee.

Mvg

» Deze reactie is geplaatst op 22 oktober 2012 15:46

Op de nieuwe vondst heb ik een tijd moeten puzzelen. Een duidelijk antwoord is er niet. Het kan de Mörser stelling bij Kortenburg zijn, die ongeveer 100 m breed (noord - zuid) geweest moet zijn, gemeten vanaf de op bovenstaand kaartje ingetekende plek. Het kan ook heel goed een reservestelling geweest zijn van de 15 cm batterijen achter Dorskamp. Beide mogelijkheden sluiten elkaar zelfs niet eens uit.
Dank weer voor de melding.

» Deze reactie is geplaatst op 24 oktober 2012 01:29