Sluis Ochten wordt een monument

OCHTEN - De inundatiesluis bij de Linge in Ochten is een gemeentelijk monument geworden. De sluis van 1939 werd in de meidagen van 1940 gebruikt om delen van de Betuwe onder water te zetten. De sluis kan gezien worden als een waterbouwkundig werk in de Linge, dat deel uitmaakte van de voormalige verdedigingslinie tussen Ochten en De Spees in Kesteren.

Klik hier voor een uitvergroting
De inundatiesluis bij de Linge in Ochten (21 augustus 2012)
De status van momument is een lang gekoesterde wens van stichting De Greb, die zich onder meer inzet voor behoud van historische elementen. Woordvoerder Hans Brons uit Wageningen: "In 2009 zijn we overvallen door de sloop van de Kolff-kazemat in Kesteren. We vonden dat zoiets niet meer mocht gebeuren. Vandaar dat we alles in het werk gesteld hebben om van deze sluis een monument te maken. We hebben er drie jaar over gedaan, maar het is gelukt. We kunnen nu niet meer voor onaangename verrassingen komen te staan. Niemand kan hem naar beneden halen. Deze sluis is uniek, want de meeste zijn gesloopt. Het is een stukje geschiedenis. Elk landschap heeft zo zijn verhaal en dit is een mooi voorbeeld. Hoe klein het bouwwerk ook is."

Typering

Waterbouwkundig verdedigingswerk in de Linge dat deel uitmaakte van de voormalige verdedigingslinie tussen Ochten en De Spees. Gebouwd in 1939, vlak voor aanvang van de Tweede Wereldoorlog, als inundatiesluis van de Betuwelinie ter vervanging van een vervallen houten sluis. Een inundatiesluis of inundatiewerk is een bouwwerk om water aan te voeren, dan wel op te stuwen, met het doel terreinen te inunderen als militaire hindernis.

Ligging en historie

In het rivierenlandschap tussen de Rijn en de Waal stromen diverse kleinere weteringen, waaronder de Linge. Ten zuiden van Kesteren en ten noorden van Ochten bevindt zich bij de Linge een inundatiesluis. Deze sluis bestaat nog steeds, maar is door een wijziging in de loop van de Linge op het droge komen te liggen. De inundatiesluis bevindt zich in Ochten, gemeente Neder-Betuwe, iets ten zuiden van de A15. De sluis is gelegen in de weilanden tussen de Overbroeksestraat en de Papekamp.

In de achttiende eeuw ontstonden plannen voor de aanleg van een verdedigingslinie van de Rijn naar de Waal. In 1799-1800 werd de Betuwelinie aangelegd in het verlengde van de Grebbelinie (in zuidelijke richting) van Kesteren naar Ochten, om te voorkomen dat de vijand in geval van oorlog de Grebbelinie via de Betuwe zou kunnen omzeilen. De Betuwelinie kreeg dus, met enkele andere dijklinies in Nederland, een belangrijke defensieve functie. De linie Ochten-De Spees werd 3,7 kilometer lang. Zowel bij de Linge als bij de Rijn werden forten gebouwd: het werk bij Ochten en bij De Spees. De hoofdweerstand van de Betuwestelling lag dus in de lijn Kesteren - Ochten; voor de frontlijn nabij Ochten lag een uitgebreide inundatie ter verdediging van het centrum van de Betuwestelling. Uit zuinigheidsoverwegingen bleef dit gebied beperkt tot de komgronden. De uitersten van de linie waren kwetsbaarder.

Bronnen in de literatuur spreken elkaar tegen over het gebruik van de Betuwelinie in de negentiende eeuw ter verdediging van het land. De liniedijk was in ieder geval een voorpost van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Klik hier voor een uitvergroting
Inundatiesluis in de Linge in de frontlijn van de hoofdweerstandlijn (1940) » meer
In de Tweede Wereldoorlog werd de Grebbelinie en dus ook de Betuwelinie uitgekozen als verdedigingsbolwerk van Nederland. De Betuwelinie werd toen zeer intensief gebruikt. In reactie op de oorlogsdreiging werden in 1939 twee versterkte infanterie regimenten in de Betuwe gelegerd. De dijk werd verhoogd en versterkt met stellingen en kazematten. Bureau Stellingbouw van de Genie bouwde een nieuwe betonnen inundatiesluis ter vervanging van de in verval geraakte oude houten sluis. Door de sluis in de Linge met schotbalken af te sluiten, kon het gebied voor de liniedijk geïnundeerd worden. De bedoeling was het gebied onder water te kunnen zetten en de waterstand zeer nauwkeurig te kunnen regelen, op dusdanige hoogte dat men niet door het water kon lopen noch varen. Toen de Duitsers in mei 1940 bij Arnhem de Rijn overstaken, waren de werkzaamheden aan de Betuwestelling nog niet voltooid. Wel werd de sluis in de Linge verder gesloten, maar door de geringe wateraanvoer van de Linge op dat moment kon in die paar oorlogsdagen het water maar enkele centimeters worden opgestuwd. Er werd enkele dagen gevochten bij Ochten. Toen de Nederlanders zich terugtrokken was de hoofdweerstandslijn nog in stand. In 1944 liep de Over-Betuwe onder water en verhoogden de Duitsers de liniedijk om het water te kunnen keren. Maar de dijk brak door en de hele Betuwe liep onder water. Pas in de zomer van 1945 was de Betuwe weer droog.

Klik hier voor een uitvergroting
Inundatiesluis in de Linge (1940) » meer
Na de oorlog is van de Betuwelinie slechts weinig bewaard gebleven. De linie verloor haar defensieve functie en het land werd grotendeels geëgaliseerd. Nabij Ochten is de linie geheel afgegraven en verdwenen. Het fort bij Ochten was al eerder gesloopt. In Kesteren is het fort De Spees bewaard gebleven als Rijksmonument, evenals een stuk van de liniedijk.

Rond 1800 was er al een houten inundatiesluis nabij deze plek in de Linge. In 1939 werd het door de oorlogsdreiging noodzakelijk de inundatiesluis te vervangen. Op het droge werd naast de Linge een betonnen constructie gebouwd. Men groef een nevengeul en verlegde de Linge iets naar het zuiden, om het water door de sluis te laten stromen. De oorspronkelijke loop van de Linge werd gedicht. Van noord naar zuid lag de liniedijk met ten noorden en ten zuiden van de Linge een redan. De sluis bestond uit een betonnen constructie voorzien van camouflage d.m.v. een zadeldak van stro, zodat de sluis op een boerenschuur leek. In de rechterdamwand bevond zich een artillerietreffer uit 1944-1945. Na de oorlog werd het camouflagedak verwijderd en raakte de sluis buiten gebruik. De loop van de Linge werd weer teruggelegd naar het noorden, waardoor de sluis op het droge is komen te liggen.

In de in 2007 in opdracht van de gemeente Neder-Betuwe opgestelde Inventarisatie van verdedigingswerken in de gemeente Neder-Betuwe; De Betuwelinie wordt het tracé van de liniedijk opgedeeld in twaalf deeltrajecten. De inundatiesluis in de Linge vormt 'Trajectnummer 10'. De bult grond nabij de sluis, tussen de A15 en de Linge in, is 'Trajectnummer 9' en heeft een monumentenstatus. Deze bult, het restant van een redan, diende als extra verdediging voor de Linge en voor de inundatiesluis.

Klik hier voor een uitvergroting
De inundatiesluis op de lijst van Gemeentelijke Monumenten in de Gemeente Neder-Betuwe (21 augustus 2012)

Advies Erfgoedcommissie

De Erfgoedcommissie van de Gemeente Neder-Betuwe onderschrijft en ondersteunt de redengevende omschrijving zoals die voor dit object is opgesteld. Zij acht dit object omwille van de monumentale en cultuurhistorische waarden zoals geformuleerd in de redengevende omschrijving van zodanig belang voor de Gemeente Neder-Betuwe, dat registratie op de lijst van Gemeentelijke Monumenten in de Gemeente Neder-Betuwe verantwoord en noodzakelijk is. Deze registratie leidt ertoe dat het object een extra bescherming geniet, waardoor de monumentale waarden van het object en de bijdrage die het object levert aan de cultuurhistorische kwaliteit van de Gemeente Neder-Betuwe, gewaarborgd kunnen blijven.

De Erfgoedcommissie van de Gemeente Neder-Betuwe adviseert positief ten aanzien van de aanwijzing tot gemeentelijk monument van de Inundatiesluis te Ochten.

Download brondocument in PDF-formaat Brondocument 1
(PDF, 558.39 KB)
Download brondocument in PDF-formaat Brondocument 2
(PDF, 132.87 KB)
Download brondocument in PDF-formaat Brondocument 3
(PDF, 2.52 MB)