Unieke filmbeelden uit mobilisatietijd

MOBILISATIETIJD WAGENINGEN OP FILM


RHENEN/WAGENINGEN - Etende en hardlopende soldaten, de vooroorlogse skyline van Wageningen en kruiend ijs in de Rijn. Het is allemaal te zien op de 8 mm film van Reinier Kampman. Als 27-jarige gemobiliseerde soldaat schoot Reinier Kampman filmbeelden in het Wageningen van 1939/1940. Sinds kort zijn de beelden te zien op de website van stichting De Greb.

door Arnold Winkel

Een groepje gemobiliseerde soldaten marcheert met vrolijk gemoed en lege eetbakken over de Nude in Wageningen. Op de achtergrond zijn de contouren van de bebouwing aan de haven te zien. Twee fietsers halen de hongerige militairen in. Even later zijn de soldaten te zien bij het uitdelen van hun maaltijd bij Nudenoord (een huis aan de huidige Lawickse Allee, net buiten de bebouwde kom van Wageningen). De prak wordt opgeschept uit een grote schaal. Echt aantrekkelijk ziet de warme hap er niet uit, maar de soldaten laten het zich goed smaken. De eetblikken worden tot op de bodem leeggeschraapt.

Klik hier voor een uitvergroting
Enige manschappen van de 5e sectie M.C.-II-19 R.I. op de zolder van het Instituut voor Plantenveredeling aan de Nude te Wageningen (1939-1940)
De beelden zijn gemaakt door Reinier Kampman uit Almelo, een amateurfilmer. Op 13 maart vorig jaar overleed hij op 98-jarige leeftijd. Bij het ordenen van diens nalatenschap vond zijn neef Jan Bleeker (die op 21 februari van dit jaar op 73-jarige leeftijd overleed) een dagboek en een blik met een 8 mm film van ruim zeven minuten. Het dagboek behandelt de mobilisatietijd die Kampman vanaf eind augustus 1939 grotendeels meemaakte in Wageningen, maar hij beschrijft ook het begin van de oorlog in Wageningen en Rhenen. Zijn dagboek eindigt met zijn terugkeer in Almelo na een kort verblijf in Duitsland als krijgsgevangene.

De film speelt voornamelijk in het Wageningen van de mobilisatie. Bleeker stelde de beelden en het dagboek beschikbaar aan stichting De Greb. Die heeft ze op haar website (grebbeberg.nl) gezet. De film is voor gebruik op de site eerst gedigitaliseerd. René Kok, beeldonderzoeker bij het NIOD (Nederlands Instituut Oorlogs Documentatie) spreekt van een bijzondere vondst. "Er is sowieso niet veel filmbeeld uit de mobilisatietijd", vertelt Kok. "De beelden die er zijn, komen meest uit Den Haag uit omgeving. Filmmateriaal van buiten de Randstad is heel zeldzaam." Wat de film van Kampman nog specialer maakt, is dat het hier gaat om amateurbeelden. "De bekende filmbeelden zijn allemaal gemaakt door professionele filmers", zegt Kok. De inhoud van de film verbaast Kok minder. "Meestal gaan ze over ontspanningsactiviteiten of over zaken als aardappels jassen. De legerleiding stelde het niet op prijs als er tijdens oefeningen werd gefilmd."

De Kampmanfilm sluit hierop naadloos aan. Naast de eerder gemelde etende soldaten, is er ook beeld van een veldloop voor militairen in de besneeuwde bossen op de Wageningse Berg, met finish in het stadion bovenop de Berg. Kampman was ook gefascineerd door de strenge winter 1939/1940. Een groot deel van de film toont militairen, maar ook 'gewone' Wageningers die aan de boorden van de Rijn naar het kruiende ijs kijken.

Voor de huidige Wageninger zijn er ook herkenbare beelden, zoals het gebouw van Plantenveredeling aan de Lawickse Allee, de skyline vanaf de Veerweg (met onder meer de Rijks-hbs - nu 't Venster - en molen De Eendracht) en de haven. Hans Brons van stichting De Greb is enthousiast over de aanwinst. "We moeten Jan Bleeker voor eeuwig dankbaar zijn dat hij de film en het dagboek heeft gevonden en aan ons heeft geschonken", erkent Brons. "Het belang is natuurlijk de uniciteit van de beelden. We hadden wel film uit Rhenen en bijvoorbeeld Puiflijk, maar van Wageningen hadden we nog niets. Het zou nu heel mooi zijn om bij de beelden ook namen te krijgen."

Klik hier voor een uitvergroting
Reinier Kampman (links) en G. van Rootselaer voor het bureau van M.C.-II-19 R.I. aan de Nude in Wageningen (winter 1939-1940)

Kampman was facteur in het leger

Reinier Kampman werkte tijdens zijn diensttijd als facteur (soort postbode) in het leger. Tijdens de mobilisatie verbleef hij in het gebouw van Plantenveredeling in Wageningen. Toen de oorlog op 10 mei 1940 begon, was hij met zijn kompanen al overgeplaatst naar Rhenen, zo blijkt uit zijn dagboek. 'De 5e sectie, waartoe ik behoor wordt opdracht gegeven patrouille te lopen aan de noordkant van Rhenen', schrijft hij op de eerste oorlogsdag. Die dag lost hij ook zijn enige schoten tijdens de Duitse inval. 'Met een karabijn heb ik driemaal op een laag vliegende Stuka (Duits vliegtuig, red.) geschoten.' Op 13 mei klaagt Kampman over het gebrek aan leiding bij de verdediging van Rhenen. 'Van enig leiding, behalve dan van onze onderofficieren en een vaandrig, heb ik, persoonlijk althans, niets gemerkt.' De 'massavlucht' , zoals Kampman de terugtrekking van het Nederlandse leger noemt, eindigt bij fort Honswijk bij Cothen. Vanaf daar vertrekt hij als krijgsgevangene naar Duitsland.

  • Reinier Kampman werd op 5 februari 1913 geboren in Almelo. Hij overleed op 13 maart 2011 in zijn geboorteplaats.
  • Hij werkte als landmeter bij het Rijks Kadaster. Hij begon zijn carrière in Gorkum, waar hij zijn latere vrouw Henriëtte Romijn (overleden in 1974) ontmoette. Later oefende hij zijn beroep uit in Almelo, Oostkapelle (na de watersnoodramp in 1953), Almelo en Zwolle.
  • In zijn vrije tijd had Kampman grote interesse voor archeologie, fotografie, historie en de cultuur en natuur in Twente.

Bron: De Gelderlander (pagina 22 + 23) van dinsdag 13 maart 2012

Download brondocument in PDF-formaat Brondocument
(PDF, 2.43 MB)